COÑEZO A alguén que sabe de memoria, enteiro, o primeiro capítulo de ‘Memorias dun neno labrego’. Co gallo da morte de Neira Vilas, vexo que é o libro en galego máis lido da historia. Eu lino a centos de quilómetros de Galicia, cando facía Xornalismo en Madrid. Esta novela, obra dun home que escribiu moito sobre a emigración, que viviu en primeira persoa, chegou a min da man, precisamente, dunha emigrante, unha venezolana de Apure. O exemplar regalárallo un mozo galego que ela tivera. Daquela eu adquirira o costume de personalizar os meus libros con frases procedentes de outros, que eu escribía nas primeiras páxinas. Das memorias de Balbino extraín unha cita que copiei non recordo en que outra novela: “Doime que a xente ande polo mundo como andan as vacas e os burros: procurando soamente o pesebre”. Tardei lustros en atopar outra frase tan doente: “A aldea, que non se debe nomear, era pequena, poboada por un grande fato de beatas, de fillos de puta e outras xentes sen caridade”. Escribiuna outro pontevedrés, neste caso de Tomiño, que tamén viviu a emigración, Eliseo Alonso. Os dous expoñen visións pouco bucólicas do mundo da aldea. O tomiñés, ademais, faino usando o dialecto do galego que se fala no Baixo Miño, unha achega que, 19 anos despois da súa morte, aínda non lle interesou aos que deciden a quen se lle dedica ese día adicado a esas letras galegas que estes días están de loito.

IR DE tendas, actividade que está a piques de chegar ao seu momento culminante do ano, é unha experiencia entretida, sempre que dispoñas de tempo e, ás veces, dunha tarxeta de crédito ben dotada. Iso si, sempre nos quedarán comercios e produtos por ver; na meirande parte das ocasións, porque non nos interesan, agás para algo moi concreto. Nunca nos fixaremos naquel negocio de persianas, ou naquel que ten recambios para todo tipo de cociñas, ou na tenda de colchóns que ten ao dono na porta, fumando, porque é dos que non precisa ter moitos compradores para facer unha boa caixa. Un establecemento interesante son as ferraxarías, que deben de ser o único negocio onde un céntimo vale para algo. As ferraxarías son un tipo de comercio posiblemente tan antigo como as tinturarías e lavandarías, que agora sofren a dura competencia dos autoservicios. Eses sitios onde te fas a colada ti só distínguense dos de toda a vida nos traxes de noiva e comuñón, eses que enchen en soidade as tinturarías de sempre. Este luns vin un cartel nunha delas que convida a utilizar as tinturarías e reciclar a roupa. A Crise fixo que, nesta sociedade tan amiga de usar e tirar, volvera o vello costume de reutilizar a roupa. Para iso moitas veces abonda con achegarse a unha mercería, outro deses negocios onde podes atopar cousas impensables, comezando por fíos de cores que nin sabías que existían (sobre todo se es home).

(Na foto, unha tenda de Vigo de orixinal nome)

HAI UNS días sorprendínme dicíndolle a alguén aquilo tan bíblico de “setenta veces sete”. A primeira vez que vin tal expresión non acabei de entender que tiña de rara unha operación cun resultado tan finito como 490 e que Xesucristo usaba como sinónimo de infinitude. Tempo despois, tropecei cun uso igualmente simbólico dos números en Borges. O escritor arxentino atopa o infinito tamén na táboa do 7, aínda que bota man dun par, o 14. O infinito dá moito xogo cando o descobres na infancia, na primaria: quérote infinito de infinito (ou ódiote), diciamos naqueles tempos de amores e odios inamovibles (polo menos durante uns días). Con ese concepto que se representa co que semella un oito tombado tamén aprendimos o que pasa cando multiplicas por cero ou por infinito. É curioso que unha serie de televisión tan popular como os Simpson inclúa un concepto matemático como o de multiplicarse por cero, imperativo que usa Bart. Iso si, o de “multiplícate por cero” é un invento da versión española (na orixinal, a frase é un soso “come os meus pantalóns curtos”). Cando traballas con estatísticas, descobres que os números son obxectivos pero as interpretacións, nin moito menos: 490, por exemplo, pode ser moito ou non, igual que 14. A miña avoa tiña un número infinito peculiar. Ameazaba con aquilo de “vouche dar máis paos que pelos tes na cabeza” e sabías que iso era un número máis vasto que o infinito.

(Na foto, un corredor infinito nun hospital galego)

OS APLAUSOS eran, ou pretendían ser, o tema do artigo de hai dúas semanas, pero comentáronme que algún lector entendeu que versaba sobre política internacional. Hai anos, non recordo de que ía a columna, pero un compañeiro asegurou que eu escribira sobre Brasil, palabra (máis que país) que eu citaba de pasada. A cousa amólate un pouco, por máis que sexas consciente de que cada un (empezando por un mesmo) é libre de interpretar o que le como lle pareza. Recordo o dia, de finais dos 70, en que un compañeiro de instituto e mais eu descubrimos no escaparate dunha libraría, abraiados, un estudo sobre ‘Cien años de soledad’ (1967): “Mira, un libro sobre un libro!”, exclamamos. John Ford disentía de forma evidente sobre algunhas interpretacións dos seus filmes que lle facía Peter Bogdanovich no seu memorable libro-entrevista (Ford explicaba que cortaba a John Wayne non para subliñar a súa envergadura, senón por aforrar movementos de cámara). Pregúntome se Baroja, Cervantes, Castelao ou Baudelaire non se estarán a remexer nas súas tumbas coas nosas análises sobre as súas obras. E se o que nós vemos nunha obra non é que nos quería contar o autor? E se resulta que, por citar un título, ‘2001, unha odisea do espazo’ non é unha película sobre as grandes preguntas da humanidade, senón, poñamos por caso, unha reflexión sobre a fame? Menos mal que Kubrick e Clarke xa non están aquí para desmentirnos.

OS DA OMS están por amolar. Non se lles ocorre mellor data para distribuír o seu informe contra a carne procesada e os embutidos que os comezos do outono, ese momento en que en lugares como Galicia facemos festa ao redor dun animal profundamente unido á nosa historia: o cocho. E, como se fose unha relixión (que, no fondo, non deixa de selo), a festa pasa pola morte do protagonista, non nunha bacanal, senón nunha matanza. Algúns recordarán estes días que o cocho matou moita fame en Galicia, non só pola vía gastronómica, senón tamén pola industrial. Agora tócalle aos nosos butelos, como antes lle tocou ao noso leite (que outrora tiña sona de sanísimo e agora é o demo), ao xamón, aos ovos con colesterol, aos grelos vítimas da chuvia ácida… O informe preséntase cando as tendas empézanse a encher de produtos da matanza, co cal é o noso nariz o que fai que non esquezamos o aviso. Chegan a difundilo no verán e tería xerado menos alarma: mesmo teriamos visto que a OMS o que fai é resumir vellos estudos e decatariamonos de que ten que darse un consumo esaxerado para que o risco de cancro aumente o 18 por cento. Está claro que nada é plenamente inocuo: como dicía un transeúnte na tele, agardemos a ver canto tardan en desaconsellar o consumo de brócoli. Pero eu recoñezo que desta volta a OMS ten razón: levo tantos meses consumindo chourizos nas noticias que xa percibo que me vai medrando a bile.

NO MEDIO da peza ‘La comisión’, Marcos Mundstock dixo tal parida xenial (a súa personaxe gabouse de que publicara un libro no que proclamaba que “o neno de hoxe é o home de mañá”) que os espectadores daquela representación de Les Luthiers sentímonos empuxados a aplaudir. Case de seguido, avergóñaste, porque sabes que non é correcto interromper así unha creación artística, aínda que sexa en xesto de recoñecemento; mesmo roza a falta de respecto. Hai tempo, asistín a unha ‘Madama Butterfly’ na que o público aplaudiu ao rematar ‘Un bel di vedremo’, a peza máis popular da ópera de Puccini. Pola contra, meses antes case nos tiveran que suplicar os aplausos ao remate dun recital de arias e cancións clásicas na igrexa do San Salvador de Praga. Non é que o concerto fose malo, senón que estabamos preguizosos; a maioría eramos turistas agradecidos por poder escoitar aquilo naquel espectacular marco. É doado saber cando bater as palmas, abonda con agardar polo final; máis complicado é decidir canto aplaudir… ou correr o risco de quedarse só no aplauso, algo que para os tímidos e a xente con medo ao ridículo pode ser traumático. Con todo, nisto hai unha moda que non acabo de entender, que son os aplausos nos enterros e demais actos fúnebres: Que hai que celebrar aí? Que a vida do morto foi un espectáculo? Que o perdemos de vista por fin? Ou estamos a darlle as grazas porque se vai antes que nós?

Achegáronseme na Praza Roxa, perfectamente uniformadas cos seus polos brancos e as súas faldras azuis plisadas. “Señor, dános para o Domund?”, apeláronme, e eu, chanceando, contrapreguntei se segue existindo o Domund. As dúas quedaron paradas (“Esta resposta non viña no manual!”, laiaríase aquel vendedor de Mafalda) e, pasado o estupor inicial, a da miña esquerda, máis espelida, respondeu: “Por suposto que si!” Díxoo con ese descaro do que se sabe máis listo que este adulto que será maior, pero é tan curto que non coñece o Domund. Botei cartos nos petos das dúas. Dentro dunhas semanas, as dúas mociñas chegarán á casa posiblemente con lotaría de Nadal ou con algunha rifa. Despois, irán pedindo a axuda dos seus maiores para o Entroido, para o agasallo do día do pai, o da nai… unha sucesión de demandas que se repite curso a curso. Eu tíñalle auténtico pánico a eses momentos da túa vida escolar nos que te instan a saír á rúa a pedir para o Domund ou a vender rifas para a excursión de fin de curso, para as festas da aldea ou para calquera cousa. Ese pánico de antano só é comparable á incomodidade que sentes hogano cando te decatas que ou “tributas” ou non pararán de acosarte. Todo sexa pola pegatina salvadora que che dan: mágoa que os que te asaltan agora no nome dalgunha ONG (“captador de socios”), que son moito menos entenrecedores que un cativo tímido, non teñan tamén desas pegatinas.

POLAS NOITES, camiño da casa, paso preto dunha casa onde, no tellado, aniñaba unha gaivota. No silencio da madrugada, este verán convertinme no seu centro de atención, e tres ou catro noites oína revoloteando sobre min e boureando: ese berro estridente pero, ao mesmo tempo, tan mariñeiro que acaba por resultar agradable cando levas tempo sen oílo. Como afeccionado ao cine de Alfred Hitchcock, non podes evitar acordarte de paxaros atacando xente en Bodega Bay. Mentres, a ave voa sobre ti en círculos, dúas ou tres veces. E sorrís, pensando que estás a salvo porque ti es un peixe demasiado grande ou voluminoso para ela. Pero a última noite, decateime de que os círculos que facía a gaivota eran cada vez menos amplos e, sobre todo, máis próximos á terra, ou sexa, a min. E na súa última órbita, oín un inconfundible choff no chan á miña beira. E tiven que botar a correr cara a unha marquesiña de autobús, debaixo da que estiven resgardado durante uns minutos. Na espera, non me quedou máis remedio que cambiar de referencia cultural e pasar do cine á literatura: de Hitchcock a García Márquez, de Melanie Daniels a Santiago Nasar: das picadas ás cagadas. Dúas perspectivas bastante desagradables, vivedeus. Á volta de vacacións, xa non estaba: a gaivota debeuse de fartarse dese tipo que a espertaba polas noites e buscou sitios máis silenciosos e nos que sexa máis doado facer exercicios de puntería.

UNHA COUSA que lles molesta moito aos enfermos bipolares é o uso gratuíto do adxectivo. O certo é que é un termo atractivo, no que é doado que políticos e xornalistas (entre outros) caiamos, xa que reflicte perfectamente esas situacións nas que hai dous extremos, dous polos; é dicir, que están polarizadas. Polo xeral, hai un certo uso gratuíto de termos vinculados ás enfermidades: dicir que alguén é un cancro, ou que tal situación é esquizofrénica, ou que a bolsa de Madrid se porta como a tola da casa (lido nun xornal de tiraxe nacional). Pero non vaiamos de puristas, que na vida íntima tamén usamos eses termos de xeito espurio: tes un tremor na man, por exemplo, e algún dos teus próximos pregunta se tes párkinson ou fanche a broma (cruel e, á vez, inocente, como todas) de que tal enfermidade empeza xusto así. O problema é cando che rozan coa broma: por exemplo, cando levas uns días desconfiando dos teus tremores e non dixeches nada. A min, gran acumulador de coñecementos inútiles, ás veces angústianme os esquecementos: Como se chamaba…? E asáltache certa inquietude: será un aviso do alzhéimer? Despois les que co paso do tempo é lóxico ir esquecendo cousas, sobre todo as menos importantes. E pensas que o mesmo pasa cos discos duros do ordenador: hai un momento en que non caben máis cousas e tes que ir borrando. É triste pensar que á maioría quedaranlle (quedarannos, esperemos), polo menos, os recordos máis importantes; aos enfermos de alzhéimer, nin iso.

CANDO ESTREAS unha casa, sobre todo se é do trinque, aconséllanche revisala polo miúdo, para que o construtor arranxe eses pequenos defectos que a miúdo quedan. Supoño que o mesmo farán os gobernos cando as empresas lles entregan as obras públicas, aínda que, á vista das últimas noticias, xa teño dúbidas. E é que algunhas das últimas autovías inauguradas en Galicia presentan unha manchea de taras: nunha non se pode circular cando hai néboa (A-8); noutra contaminaron a auga dunhas aldeas e había problemas de cimentación (AG-64), e na última esquecéronse das pantallas illantes do ruído e, por se acaso, non se pode circular a 120 (A-54), que é o normal nunha autovía. Hai un precedente pontevedrés, a A-52, con esas curvas da baixada de Puxeiros coa velocidade limitada a 80 ou 60. É dicir: gastas un pastizal nunha obra e meses/anos despois desembolsas outro nos arranxos. Ou alguén en Fomento ou a Xunta non fai ben o seu traballo ou isto son ganas de foder… e gastar.