As eleccións municipais de 1999 depararon en Galicia uns resultados moi transcendentes, no sentido de que transcenderon o seu tempo. Naqueles tempos do fraguismo (aínda faltaban seis anos para o bipartito) e do aznarismo (aínda faltaban catro para o zapaterismo), cidades aparentemente tan rancias (por conservadoras) como Lugo ou Pontevedra tiñan gobernos de esquerda. O BNG facíase co poder en Vigo, o PSOE mantiña Santiago e, por suposto, A Coruña, e recuperaba Ferrol, de tal xeito que Ourense (Manuel Cabezas) era a única gran cidade galega nas mans do PP. Dende este sábado, o pontevedrés Miguel Anxo Fernández Lores queda como único representante daquela fornada de alcaldes das grandes cidades. O outro que quedaba, o lugués José López Orozco, renunciou esta semana. Aquelas corporacións, moi marcadas por a cultura dos pactos, foron moi produtivas e, xa digo, transcenderon no tempo. Delas saíron xente como, entre outros, un conselleiro de Industria (o lugués Fernando Blanco) ou, indirectamente, a primeira alcaldesa de Lugo, ou un secretario xeral do PSdeG, José Ramón Gómez Besteiro. Este aspira a ser o próximo presidente da Xunta… se non llo impide a colleita deste 2015.

Semella que hai catro anos se castigou ao PSOE polas políticas erráticas de Rodríguez Zapatero, mentres que neste 24-M o castigado parece ser o PP polas súas políticas de axuste (e o PSOE e os partidos ‘da Casta’). Iso é que se pode deducir dos resultados, e iso me leva a cuestionarme algo que parecía un axioma electoral: ¿Pero non quedaramos en que as eleccións municipais sempre se fan en clave local? Pois parece que non sempre é así.
Si se pode facer unha lectura local no ocorrido nas dúas maiores cidades de España, e, se me apuran, mesmo na de Galicia (disque en Vigo Caballero arrasou pola súa política de proximidade e humanización de inhóspitos recantos esquecidos). E é que os resultados de Madrid e, sobre todo, Barcelona demostran que non sempre o que lle importa á xente normal é a última elucubración mental dun partido, senón as cousas do día a día: non a independencia, senón a axuda social; non o soberanismo, senón o reinvestimento do gasto superfluo. Aínda que, e aí hai un paradoxo, moitas das cousas que queren arranxar as mareas cidadás non entran na súa competencia.

Sexa o que sexa, as corporacións locais que están a tomar posesión nestes intres ou que xa o fixeron vanos dar catro anos que, posiblemente, serán apaixonantes. Sorte a todos os alcaldes.

Os resultados electorais do 24-M van obrigar a pactos moi concorridos. Ata agora, o que abundaban eran os bipartitos, pero agora hai que subir a cifra: tres, catro… Vai haber corporacións nas que vai ter que haber moita esquerda: Foz, Sarria… Caso peculiar é o de Tui. Nesta cidade, con 13.600 electores, presentáronse oito candidaturas. En Lugo capital foron unha lista máis, para 81.336 censados (seis veces máis). E na capital provincial dos tudenses, Pontevedra, tamén foron oito listas, pero para 67.816 electores (cinco veces máis).

Pero o sorprendente do caso, o que fai único ao meu concello natal, é que as oito candidaturas de Tui lograron representación. A máis votada, o PP, conseguiu catro dos dezasete concelleiros (tiña nove), o que abriu a posibilidade dun pacto de todos contra Fernández Rocha (o discutido cabeza de lista do PP ten os mesmos apelidos que o de Lugonovo) que lle vai dar a alcaldía a Enrique Cabaleiro González, do PSOE, con tres edís. Non haberá polipartito, porque non todos entrarán no goberno, pero o apoio na sesión de investidura seica vai ser moi multicor.

O normal é que as candidaturas leven nos postos de saída os nomes relevantes, os de xente que vai traballar se sae elixida, e para o final quedan os que van de apoio e que se verán nun apuro se teñen que entrar na corporación: en Santiago, por exemplo, no pasado mandato houbo un que tivo que deixar unha consellería para ser alcalde. Pero é complicado facer as listas, e máis en sitios pequenos, e ás veces os partidos enchen co que poden, mesmo con xente que non é da localidade en cuestión e, obviamente, non pode votar por si mesma.

E así se dan casos como o ocorrido este 24-M en Beariz, na provincia de Ourense, onde o PSOE sumou nada menos que seis votos… cando se escollían nove concelleiros. É dicir, como mínimo tres dos membros da candidatura socialista non votaron (ou non puideron facelo) por ela. Algo semellante case ocorre en Vilar de Santos, único concello galego gobernado por Compromiso por Galicia. Alí, o PSOE concorreu cunha lista de sete persoas (sen suplentes, como en Beariz) e sumou ¡oito votos! Polos pelos!

Ás veces é conveniente que alguén da candidatura sexa do concello en cuestión. Por Lugo aínda recordamos cando, en 2007, o PP presentou unha lista en Negueira de Muñiz na que nin o cabeza de lista residía nese concello. Tal recheo foi ‘premiado’ polos veciños do concello menos poboado de Galicia con cero votos.

Ás veces, fanse cambios coa idea de mellorar, pero vólvense contra un. Pasou con algunha candidatura que ía de gañadora e acabou perdendo. Pero hai outras ocasións en que se fan cambios e todo segue igual. O PP tivo que cambiar dous cabezas de lista en Lugo, un polo falecemento do anterior (Francisco Acal, alcalde de Baleira); o outro, pola renuncia a repetir de Antonio Muiña Pena, rexedor de Friol dende hai mil anos. Ben, pois os resultados non se viron afectados, e iso que a substitución de Muiña foi cousa de última hora. En Baleira, Ángel Martínez-Puga López mantivo os seis edís, perdendo só un punto, e en Friol, José Ángel Santos Sánchez mesmo mellorou o resultado, cun concelleiro máis (o PP pasa de sete a oito). Neste concello veciño de Lugo, por non cambiar, non cambiou a participación, que foi unha das máis elevadas, un 85,7 por cento. Ou sexa, todo corrixido e aumentado.

O período que vai dende a noite electoral ata a constitución das corporacións locais é tradicionalmente o que máis dimisións concentra en España, e iso que aquí, como titulou unha vez o meu gran homónimo Lugilde, semella que Dimitir é un nome ruso. Xa caeron, polo menos, os alcaldes saíntes de Muras, Monterroso e Alfoz. Claro: non é fácil aguantar dende a oposición vendo como revisan o teu labor e te reprenden por el. Hai excepcións, claro: Regina Polín (PSOE) pasou da alcaldía á oposición en Guitiriz sen problemas, e o mesmo fixo José Antonio García en Sarria. Os dous, por certo, recuperaron despois a cadeira de mando. Tamén hai variedade entre os que perden unha e outra vez: a mindoniense Elena Candia, corredora de fondo, sufriu dúas derrotas antes da súa vitoria do 24-M. E queda a dúbida de que vai pasar, se os pactos non lle dan a alcaldía, co popular Jaime Castiñeira, que prometeu cesar… pero só se gobernaba (e non cumpría o seu contrato con Lugo). Os de Lugonovo, por certo, queren que se vaia canda un señor que entrou con el na corporación de Lugo o mesmo ano, 1999: José López Orozco.

O suplemento A Mariña destaca o martes 26 en portada as catro alcaldesas que depararon as eleccións: unha do PP, Elena Candia (Mondoñedo) e tres do PSOE: Rocío López (Lourenzá), Mayra García (Trabada) e María Loureiro (Viveiro), a única que xa o era. As catro son mozas, o que significan que teñen unha larga carreira política por diante; algunha tena tamén por detrás, como Candia, concelleira dende 2003 e alcaldable tres veces, ou Loureiro, que leva na corporación dende 2007, aínda que como man dereita de Melchor Roel.

Mayra García queda preto de bater o récord de precocidade en Lugo, que mantén Xosé Manuel Mato Díaz. Este home, do PP, chegou á alcaldía de Paradela con 25 anos e aí segue, 36 anos despois. É dicir: Mato xa era alcalde cando naceu García, cuxa vitoria foi unha das sorpresas da noite electoral.

As catro converten á Mariña na comarca con máis alcaldesas. Súmanse ás do Courel, O Incio, Triacastela e (previsiblemente) Guitiriz (esquezo algunha?), o que vai converter este mandato nun dos que máis mulleres verá nas cadeiras de mando. Non sei que é máis preocupante, que nos teñamos que alegrar por esta normalización ou que as alcaldesas sigan sendo noticia.

E de súpeto, desapareceron algúns políticos. Por exemplo, de López Orozco non se soubo nada dende a noite electoral ata que o xoves compareceu ante a prensa porque foi visitalo Jaime Castiñeira. O alcalde en funcións volveu aparecer o día seguinte, nun acto nesta casa. Ese estado de espera no que se instalaron moitos chegou mesmo ata algún organismo, que rebaixou o seu ritmo de produción de comunicados. Curiosos estes stand-by. Pregúntome se nalgures soará esa música intranscendente e coñazo que te poñen mentres agardas a que te pasen dunha centraliña a unha extensión telefónica.

Tantos ríos de tinta se verteron sobre o candidato do PP á presidencia da Deputación de Lugo e ao final os resultados convertérono nun debate inútil. Que se Elena Candia, que se Raquel Arias… mesmo o colega Ramudo chegou a insinuar unha terceira vía (que cadraba con Agustín Baamonde, deputado autonómico, exalcalde e concelleiro reelecto en Vilalba). E ao final, nada. Candia conseguiu unha axustada vitoria, despois dun demorado reconto, e logra á terceira a alcaldía de Mondoñedo, e Raquel Arias non tivo problemas para saír elixida na lista encabezada por Luis Fernández Guitián en Sober. Pero de nada valeu a loita, porque semella que (agás encontrón tremendo) se vai repetir sen problemas o pacto socialnacionalista para seguir co-mandando a Deputación de Lugo catro anos máis.

Agora a rumoroloxía asegura que Arias vai renunciar á acta no concello do que foi alcaldesa, para poderse seguir dedicando a dirixir a delegación da Xunta en Lugo. O ano que vén toca comicios autonómicos: volverá a haber movementos?

Elección tras elección, os sarriaos están afeitos a corporacións complicadas e mandatos intranquilos, a vaivéns que poden ser sorprendentes, mesmo de persoa dubitativa. Foi irse do PP Arturo Corral Guitián, alcalde sempiterno, e comezou o baile. Fago memoria:

1999. Gaña o PP, pero goberna o PSOE (Claudio Garrido) co apoio do partido de Arturo Corral. É concelleiro de Urbanismo un recén chegado á política, José Antonio García López.

2003. Gaña o PSOE, pero goberna o PP (con García López) co sorprendente voto da nacionalista Sabela Caldas.

2007. Gaña o PP, pero goberna o PSOE (Claudio Garrido) cun tripartito.

2011. Maioría absoluta para o PP. Alcalde: outra vez José Antonio García.

2015. Haberá un goberno de polo menos tres partidos… ou non… ou vai ti saber!