MORRE JOSÉ María Mendiluce e unha das primeiras cousas que destaca o informativo de mediodía dunha canle de televisión é que era homosexual. Algún directivo da emisora debeu de considerar iso máis interesante que os seus anos traballando para Acnur en prol dos refuxiados. Resulta significativo que pareza tan relevante a orientación sexual. Nos tempos máis virulentos de ETA, o que se resaltaba tralos atentados, cando había vítimas, era o estado civil: os asasinados deixaban muller (case todos eran homes) e fillos. Se cadra, a noticia de Mendiluce é un xeito de volver a ese tipo de xornalismo pretérito. Iso si, non hai contrapartida: non se di se un morto era heterosexual, por exemplo. Quizais esteamos pasando por un tempo en que, despois de séculos agochándoo, agora se lle quere dar visibilidade á situación, para conseguir a súa necesaria normalización. Aínda recordo a primeira vez que na necrolóxica dun home lemos, sorprendidos, “o seu marido”. Agora, iso non choca. Tamén cambiou a información sobre as causas. Había enfermidades das que non estaba ben visto morrer, nin informar delas. Agora, pola contra, é un dato que case vai no título. O mellor exemplo é o cancro: antes vivía xornalisticamente baixo o eufemismo “unha longa” ou “incurable enfermidade”, e na actualidade case esiximos que se diga de que tipo era ou a que órgano afectaba. A morte non cambia; a información sobre ela, si.

POUCO DESPOIS de decidir que quería ser xornalista, e pensando que me faría falta para a carreira, pedinlle unha máquina de escribir aos Reis. Pero daquela os Magos “estaban pobres” e pasaron de min… igual que fixeron nos seguintes anos. Ao final, cando empezou a serme imprescindible para os traballos de clase, mercouma o meu pai nunha tenda de Fuencarral, coa advertencia, que xa contei varias veces, de que así a miña letra ía empeorar. Daquela non lle fixen moito caso, pero cando chegou o exercicio profesional, as roldas de prensa diante de xente apurada, as notas tomadas de pé nalgún recuncho ou cun brazo ocupado polo teléfono, caín na conta do atinado que era o aviso. Hai veces que nin eu entendo o que escribín dez minutos antes. Ás veces semella o que chaman “letra de médico” (aínda que no seu caso parece case unha práctica para preservar os arcanos da profesión). Despois apareceu o ordenador e a impagable posibilidade de corrixir as erratas e refacer ata o infinito. Así que ao final chega un momento en que un xa nin sabe escribir a man e esa práctica vai esmorecendo. Non son un caso illado. Agora están de moda as caligrafías e tamén as tipografías inventadas, e nas librarías volven ocupar un sitio destacado os vellos cadernos Rubio cos que tantos aprendimos a escribir ou calcular. Igual dentro dunhas décadas ou séculos, os seres humanos xa nin saberán como se colle un simple lapis.

(Na foto, ‘caligrafía’ de parede nunha vivenda abandonada de Tui)

ESTE 25-X grego faime recordar, salvando as distancias, aquel 28-O español de 1982. A contundente vitoria da esquerda (daquela, o PSOE) estaba cantada e os españois dividíanse entre os que a agardaban con esperanza e ilusión, porque ía ser algo diferente, e os que o facían con temor e sacaban a pasear os fantasmas da guerra fría, dos soviets e das chekas, cando non do máis recente 23-F. En Grecia pasa algo semellante estes días. O certo é que en España aquela non foi a única vez en que o pobo, farto, decide reclamar un golpe de temón, sexa pola corrupción (1996), polo pánico terrorista (2004) ou pola inseguridade económica (2011). A pioneira vitoria de Felipe González aquel xoves (si, daquela votábase entre semana) de 1982 foi acollida por Diario 16 (1) cunha gran foto do líder do PSOE, o antetítulo (1) “González foi vitoreado” e o título en maiúsculas “PRE-SI-DEN-TE”; así saía na edición de tarde (1) do día 29. Na mesma xornada electoral, o xornal El Alcázar (1) avisaba, apocalíptico, de que España estaba a elixir entre a Otan e o Pacto de Varsovia (1). Foi premonitorio aquel titular do xornal dirixido por Antonio Izquierdo, porque foi González o que, tres anos e pico despois, nos meteu… na Otan. Daquela, a esquerda supostamente radical que ía queimar igrexas xa se pasara ao pragmatismo, ese que confiren os despachos do poder. A vitoria de Syriza tamén me fai recordar iso.

(1) Si, daquela había esas cousas

ENGADIDO

Postos a recordar, non podo esquecer outra ligazón entre aquel PSOE e esta Syriza. Foi un Goberno de Felipe González o que nos meteu na Otan. Naquela campaña contra a integración plena na Alianza Atlántica xurdiu unha coalición de grupiños de esquerda, liderada polo PCE, que, despois do referendo, agrupouse baixo a marca Izquierda Unida. E Syriza ten recoñecido moitas veces que a súa inspiración foi, precisamente, esa Izquierda Unida.

A foto que ilustra este post está tomada da web de El Mundo; o meu arquivo de papel desa época aínda non está dixitalizado

ESTES SON uns días nos que eu podería repetir un artigo de 2012 sobre o abuso do adxectivo ‘histórico’, tanto por parte dos políticos como dos medios informativos. Claro que desta volta o tema si que semella histórico: non todos os días abdica un rei de España. Ese dato fixo que figura nos manuais de historia, polo menos os dos próximos cinco séculos. Dentro de dous milenios, igual ninguén estuda o franquismo e a posterior restauración borbónica, e recordar os nomes xa será asunto de mérito: a ver, que alguén recite de corrido e por orde cronolóxica a lista dos reis da antiga Roma. E penso nese reto porque estes días, co Arde Lucus, tamén vemos como se cumpre esa lei de que as cousas teñen mellor pinta canto máis lonxe no tempo quedan, que é cando perden as arestas e as partes negativas esváense. Pasa coa historia do teu país e na túa persoal: por iso temos esa imaxe tan tenra e positiva da nosa infancia, a pesar de que é, precisamente, a época en que lle damos máis transcendencia ás chorradas e se nos cae o mundo por nimiedades perfectamente esquecibles anos despois. Quizais foi unha persoa esquecediza a que inventou os sistemas de almacenaxe masiva ou cousas como a Wikipedia, onde o Nobel a un escritor pode figurar ao mesmo nivel que unha carta de apoio á lingua asturiana. Nada se vai esquecer: todo se poderá gardar. Así si que lograremos que todo sexa histórico… mesmo o que non o é.

TODAS caen, atronaba a miña avoa, cun determinismo bíblico, para avisarnos cando nos portabamos mal. Era una versión do cristián “toda acción ten o seu castigo” (ou algo así), aínda que non sempre de xeito inmediato. E vías como ás veces se cumpría tal ameaza: a muller que de pequena fora mala comedora, de maior tería que lidar cunha filla inapetente. O neno case delincuente convertíase de maior en pai dun pequeno ‘problemático’. Recordando iso, ti procuras portarte ben, esperando que o destino non te ‘castigue’ polas túas ‘maldades’, pero vas dar a unha profesión endogámica, onde o que máis nos divirte é criticar á competencia. E caes na tentación e ris co xornal nacional que un día publica unha páxina en branco, por un fallo de impresión… e ao día seguinte es ti o que publicas unha páxina dúas veces. Así que pensas que hoxe por ti e mañá por min, e miras os erros dos colegas con resignación e sabendo que ti non estás libre de pecado… ou iso é o que pensas, porque, ás veces, esquéceste. E así, en Reis ves a Pedro Piqueras en Tele 5 rindo porque en Granada fixeron un monumento con evidentes erros ortográficos, gramaticais e de puntuación. E ti, que es dos que pensan que hai que colgar aos que cometen faltas de ortografía, quedas á expectativa diante da noticia. E xusto na seguinte peza o título sobreimpresionado da noticia leva unha coma entre suxeito e predicado. Ai! Todas caen!

Todo o que se crea, sexa un fillo ou unha obra da mente (ía pór ‘artística’, pero sería un adxectivo presuntuoso de máis pola miña banda), remata por ter vida propia, que a meirande parte das veces non ten nada que ver co que pensaches. Pasoume hai un mes co artigo sobre Georges Moustaki. O mesmo martes en que o publiquei escoitei tres interpretacións diferentes:

—Un home que coñezo de vista comentoume que el estaba de acordo comigo en que non hai nada como a música dos 60 ou 70 (que el cantaba con moito gusto cando conducía, pareceume entender).

—No traballo, alguén preguntou se eu estaba namorado, porque escribía sobre o amor. A razón era a mención (na cuarta frase) de ‘Ne me quitte pas’, esa canción que fala de cousas tan románticas como o valor da choiva nos países onde nunca chove

—Outro compañeiro dixo que o artigo tiña que ir na sección de Internacional, porque escribía sobre o crecemento de Brasil (na penúltima frase).

E eu, que só quería escribir sobre que aos oídos españois cada día chegan menos músicas francesas (1)!

1. Son moi recomendables, por certo, os ‘queixiños’ (así chaman a eses microespazos monográficos) de Radio 5 sobre a música dos nosos veciños do norte.

BROMEO con Javier, que ocupa este espazo os venres, con que el e eu xa estamos nunha idade na que temos que atender as esquelas (en galego, necrolóxicas), porque co paso do tempo o número de xente que coñeces vai a máis, sexa por motivos persoais ou profesionais. O comentario fíxenllelo pola morte do fillo dun alcalde que ten rúa en Foz, pero repetino o domingo, desta volta porque aínda recordamos (os dous) ter falado máis dunha vez con López Noceda, exalcalde de Lourenzá, falecido ese día. Creo que xa escribín que é nas esquelas onde precisamente notas o paso do tempo: primeiro les as dos familiares dos teus amigos; lustros despois, son as destes as que aparecen. Sempre hai algunha excepción, de xente que morre antes do seu tempo, e nesta redacción sabemos algo diso. Sobre os xornais e estes avisos necrolóxicos hai dous coñecidos lugares comúns: o de que hai xente que empeza a lectura por aí e o de que é unha das poucas cousas das que te podes fiar ao cen por cento. Algunhas son de colección: cada 21 de marzo, dende 1994, sae en El País unha atípica e literaria esquela de aniversario por Elena Lupiáñez, que xa é obxecto de atención dese paraíso do friquismo que é internet. Na rede hai varias webs mortuorias, e o máis moderno nos cemiterios son as lápidas con vídeo ou bidi. Quizais é un intento de modernizar a morte: leva tantos séculos sendo igual que algún pensará que é hora dunha actualización.

VEXO este domingo na tele, nun ‘En portada’ feito hai algún tempo (a xulgar polos abrigos), a Enes Kujundzic. Aínda conservo a súa tarxeta na casa: “Director da biblioteca nacional de Bosnia Herzegovina”, dicía ese cartón que me deu cando o entrevistei, a finais de 1998. Levaba cinco anos á fronte deste ente, con sede oficial nun simbólico edificio de Sarajevo (Vijenica), e, polo que contan na reportaxe, aínda lle quedaban outros sete no cargo. A Lugo viñera aquel decembro, seis anos despois da destrución do inmoble, traído por unha ONG na que estaba Iván Prado. Recordo que me impactaron o xeito no que falaba da guerra de Bosnia, da que se cumpren 20 anos, e a súa inquebrantable esperanza en recuperar aquel centro cultural arrasado polas forzas serbias, que hoxe aínda está baleiro e en reconstrución. Por aquel tempo tamén me falara de guerras un misioneiro en África, en Togo creo (ou era Malí?). O home, traído a Lugo pola diocese, explicárame que traballaba nunha zona vítima dos enfrontamentos entre o Goberno e a guerrilla e que os relixiosos eran obxectivo declarado dos dous bandos. Contoume que ía volver a Togo, pese a todo. E non ten medo a morrer?, pregunteille. E respondeu algo así como que o seu deber moral era estar cos seus. Son dous dos entrevistados que máis me impresionaron: todos temos máis ou menos unha misión na vida, pero poucos téñena tan clara ou arriscan tanto nela.

NA NOITE en que morreu Fraga, había grande curiosidade en Twitter por ver se certo xornal galego usaba a mesma web mortuoria que se lle filtrara unhas semanas antes. Cando os ‘tuiteiros’ quedaron cun palmo de narices, porque o periódico non empregou esa portada, algún, para vingarse, tomouse a molestia de revisar todos e cada un dos ficheiros do especial sobre Fraga para ‘denunciar’ que o número da URL demostraba que levaban feitos varios días, porque eran anteriores ás URLs das noticias desa tarde. É dicir, que o tipo agardaba que unha bandada de tropecentos xornalistas confeccionara nun tempo récord vinte artigos de opinión, dez perfís biográficos e corenta textos de fondo. É como pedir que no restaurante che traian un cocido feito un minuto antes. O que pasa é que hai moita xente que agarda dos xornalistas comportamentos de superhome; e aínda que ás veces facemos milagres para conseguir noticias, resúltanos imposible, por exemplo, informar dun accidente de tráfico no que non houbo nin testemuñas nin parte ao seguro nin atestado da Garda Civil. O bo de internet é que agora non te chaman para que acuses sen probas, porque xa o fan os interesados de xeito anónimo nos foros. Volvemos en certo xeito á cultura do pasquín, dos textos deixados en calquera sitio, como os que facía o santo que celebramos hoxe e que por esa razón é o patrón do noso gremio. Iso si: el daba a cara cando repartía os pasquíns.

O MÁIS divertido das profecías é confrontalas coa realidade. Por iso, os seus autores fanas difusas e interpretables (Nostradamus) ou a moitos anos vista, non vaia ser que se demostren falsas ao pouco tempo. Entre as interpretables, a que está máis de actualidade é a do calendario maia, que, segundo algúns agoireiros, prognostica que o mundo acabarase na véspera da lotaría de Nadal do 2012 (a data é un acerto). Habería que ver que se entende por “fin do mundo”: destrución total? Apagón xeral que baleira todos os ordenadores do mundo? Algo semellante ao temible ‘efecto 2000′? Outra opción é tentar axustar a realidade á profecía. Se os naipes din que vas ter que elixir entre unha loura e unha morena e non coñeces máis que destas últimas, podes pensar que o tarot acertou porque unha delas ten máis canas. A profecía (máis ben un estudo) que máis me impactou ultimamente parte dun popular blogueiro estadounidense, e lina nun Muy Interesante de hai uns meses. O estudo augura que os periódicos de papel comezarán a desaparecer (“na súa forma actual”, aclara o gurú Ross Dawson) no 2017 en Estados Unidos; en España, a extinción chegará no 2024, segundo o prognóstico. O ultimísimo xornal de papel venderase no 2040 en Suramérica, África e o sur de Asia. E eu que pensaba no meu retiro dedicarme a ler xornais nos clubs de xubilados (se a Crise non os leva por diante)! Vaia xeito de escarallarme a xubilación.