UN DOS sinais de modernidade nos meus tempos infantís era o teléfono fixo. Había casas onde colocaban o aparato nun lugar central (na sala, por exemplo), aínda que o máis habitual era preto da entrada. Era símbolo de modernidade e de avance tecnolóxico, porque era unha mellora que non estaba dispoñible en todo o territorio. Na aldea, dependías moito do veciño que o tiña, a quen chamabas para avisalo dalgunha visita ou dalgunha novidade, do tipo «chegamos o venres ás nove», «chamarei ás nove e media» ou cousas así. Eran tempos en que as cousas tiñan menos apuro que agora, que parece que todo ten que ser xa. Recordo cando o servizo automático chegou á miña aldea, creo que a comezos dos oitenta, que todos os teléfonos comezaban (comezan) por 6290. Daquela dependías do que che ofrecía Telefónica, o monopolio. Se non había xeito de darche servizo, tiñas que aguantarte. Agora, pola contra, o teléfono fixo ofrécencho como parte doutra oferta (televisión, móbil, internet…) e, ás veces, case máis como complemento que como eixo da mesma. O fixo que eu tiña na casa xa só servía para recibir chamadas da miña nai e dos do telemárketing. Ela deixou de chamar despois do ictus, así que no último cambio de compañía xa nin me molestei en habilitar o teléfono fixo; é máis, nin sequera sei onde teño apuntado o número. Sei que non son o único caso. Agora a modernidade, neste tempo de móbiles, é non telo.

(Na foto, un grupo de telefonistas en Madrid, nunha imaxe da colección permanente de Telefónica.)

DEZASEIS MESES. Iso foi o que durou no meu pulso dereito, antes de rachar polo uso, a fita que me deron no festival internacional de cine de Karlovy Vary. Conseguina na véspera da xornada de clausura de 2014, nun posto onde o café de George Clooney convidaba a volluto, ristretto e demais, e a fita conmemorativa da edición número 49 cinguía o vaso. Recoñezo que entre xullo de 2014 e novembro pasado useina para fardar de que estivera nun sitio que a inmensa maioría dos meus coñecidos nin sabía que existía. Non son moi dado a levar cousas no pulso, nin siquera reloxo (nesta sociedade na que vives arrodeado deles), pero teño feito algunha excepción: tamén levei bastante tempo unha fita do Senhor do Bonfim, de Salvador de Bahía, a mesma que tempo despois descubrín no brazo de Núñez Feijóo. Esta acabeina por tirar, porque non se daba roto. Estes días vexo moito a un médico que leva unha do Celta, aínda que el di ser do Madrid. En tempos estiveran de moda as pulseiras de Lance Armstrong: foi moito antes de que se desvelara que este ciclista xogaba sucio. Se naces nunha familia tradicional, das que regala pulseiras en cada natalicio, podes pasar a vida lucindo moitos destes adornos, dende as da primeira comuñón ata as que mercas porque si ou as que che dan co teu nome, esas que teñen o terrible nome de ‘escravas’. Terribles son tamén as que poñen nalgunhas áreas dos hospitais (véxanse a película ‘Planta 4ª’ ou a serie ‘Pulseras rojas’). E logo están as pulseiras de ‘todo incluído’; esas si que nos fan felices a todos.

UNHA COUSA que lles molesta moito aos enfermos bipolares é o uso gratuíto do adxectivo. O certo é que é un termo atractivo, no que é doado que políticos e xornalistas (entre outros) caiamos, xa que reflicte perfectamente esas situacións nas que hai dous extremos, dous polos; é dicir, que están polarizadas. Polo xeral, hai un certo uso gratuíto de termos vinculados ás enfermidades: dicir que alguén é un cancro, ou que tal situación é esquizofrénica, ou que a bolsa de Madrid se porta como a tola da casa (lido nun xornal de tiraxe nacional). Pero non vaiamos de puristas, que na vida íntima tamén usamos eses termos de xeito espurio: tes un tremor na man, por exemplo, e algún dos teus próximos pregunta se tes párkinson ou fanche a broma (cruel e, á vez, inocente, como todas) de que tal enfermidade empeza xusto así. O problema é cando che rozan coa broma: por exemplo, cando levas uns días desconfiando dos teus tremores e non dixeches nada. A min, gran acumulador de coñecementos inútiles, ás veces angústianme os esquecementos: Como se chamaba…? E asáltache certa inquietude: será un aviso do alzhéimer? Despois les que co paso do tempo é lóxico ir esquecendo cousas, sobre todo as menos importantes. E pensas que o mesmo pasa cos discos duros do ordenador: hai un momento en que non caben máis cousas e tes que ir borrando. É triste pensar que á maioría quedaranlle (quedarannos, esperemos), polo menos, os recordos máis importantes; aos enfermos de alzhéimer, nin iso.

XANTANDO nun restaurante de Santiago, vexo que senta na mesa veciña un famoso humorista galego, deses que non entenderías fóra dese idioma. Pero pasados uns minutos descobres que está a falar en castelán, aínda que o hostaleiro faino en galego, e cáeseche a alma aos pés. Realmente, dáme igual o idioma en que fale a xente, pero non sei, velo falar no outro idioma do país, cando el é coñecido pola súa retranca galega, é como se se caera un mito. É un debate curioso este, e tamén un pouco duro para os protagonistas: teñen os personaxes públicos a obriga de axustarse á súa imaxe mesmo cando non están exercendo como tales? Podería pensarse que si, porque do contrario a xente normal coidaría que son xente falsa e de aí pasas a non crelos, cando a credibilidade é precisamente unha das bases da súa popularidade: ti segues a un actor porque as súas creacións che parecen cribles, aínda que sabes que son irreais. O mesmo pasaba en tempos cos políticos, dos que agardabamos que o que dixeran se correspondera co que facían, pero agora, millóns de euros despois, xa non nos cremos nada. Outra cousa é a radio, onde ti imaxinas como será esa voz que te seduce e despois descobres que non se axusta ao que te figurabas: Luis del Olmo e Iñaki Gabilondo foron grandes decepcións ou sorpresas para moitos. Eu ando namorado de América Valenzuela (na foto, tomada da súa conta de Twitter) aínda que agora, cando mesmo se televisa a radio e podes sabelo todo do teu ídolo cun clic, é difícil soñar as voces da radio.

HAI dúas grandes correntes á hora de poñerlle o nome aos fillos: unha é a tradición, a que fai que un leve o nome dun familiar, aínda que non chegue a coñecelo. A outra, claro, é a moda, a que fixo que haxa en España toda unha xeración de Albas e Ivanes. No franquismo, levábase o dobre nome (por Juan Carlos e, sobre todo, José Antonio), e antes, na República, o que estaba de moda era o nome do meu pai, que, si, é o meu: Ángel. Logo hai denominacións que delatan outras cousas: hai tempo citei aquí á Guiomar que dobra á filla do protagonista en ‘Castle’; este fin de semana volvín ver, nunha directiva da empresa Prisa, ese belo nome de resonancias machadianas. Porén, esta fin de semana sorprendeume máis unha usuaria do noso Facebook, que se chama Demelza e non semella ser de Cornualles. Os que teñen memoria recordarán aquela Demelza primixenia que entrou nos fogares españois (a comezos da Transición) a través daquela mítica serie de televisión titulada ‘Poldark’: moitos suspiros provocara a parella protagonista (na foto) entre os telespectadores dos dous sexos. Pero xa se sabe que unha cousa é o nome que che poñen ao nacer e outra, como te coñece tododeus despois; estes días, pregúntome se ao fillo de Alejandro Sanz vaille quedar por sempre o de ‘Capitán Tapón’. O importante é ter nome, porque, como dicía certo semiólogo, “stat rosa pristina nomime, nomina nuda tenemus”.

HAI NA familia estes días un debate de carácter futbolístico. O Celta é o equipo favorito, cousa imaxinable tendo en conta a nosa procedencia, e iso que por parte materna hai sangue coruñesa (padronesa, para ser máis precisos). O debate é pola actual situación do Deportivo, afundido nos abismos da clasificación da Primeira (iso que agora chaman Liga BBVA). Hai na casa quen leva tempo desexando o seu descenso, disposto a facer festa. Outros, en cambio, preferimos que tal cousa non ocorra, a pesar de que un Deportivo-Lugo tamén resultaría atraente. Pero é que as eternas rivalidades non son nada se non hai rival. Hai quen di que é máis doado cambiar de relixión que de equipo de fútbol, o cal explica o carácter atávico e irracional que ten este tipo de querenzas. Xogar en Primeira (por suposto, as nosas cores sempre son de primeira, sexan cales sexan) e non ter opción de gañar os dous derbis da tempada, non ver sufrir ao rival ata o derradeiro partido de Liga, non poder deleitarse coas súas derrotas ante equipos aos que machacamos… sería como se nos faltase algo. É pura socioloxía ou psicoloxía ou o que sexa: non hai nada que una máis que un rival común, e máis se é o da outra beira do río. Que sería do Madrid sen o Barça, de Batman sen o Joker, de Microsoft sen Google, do Celta sen o Dépor? E de nós sen ese irmán pesado e cabrón co que competimos polos aloumiños da nosa nai? Pois iso. E moito nos fai sofrer este ano o puto eterno rival.

JUAN di: “Busco algo en nada”. Quere dicir que se pon de seguido a ampliar unha nova que nos acaban de dar, pero, sen decatarse, quédalle unha frase metafísica, ontolóxica (e, se cadrase, antolóxica). Buscar algo na nada debe de ser un empeño, ademais de difícil, probablemente desesperante, aínda que ás veces a nada resulta máis produtiva do que cabía agardar. E venme á cabeza esa porca que Felipe colle do chan, porque, segundo lle explica a Mafalda, “todo serve para algo”, ao que a nena replica “pero nada serve para todo”. “Nada” era o que contestabas cando os maiores preguntaban que estabas a facer, ao que na miña casa eles retrucaban cambiando o adverbio polo verbo: “O que nada non se afoga”. De nadar e gardar a roupa saben moito os políticos, e apreciarase máis neste ano interminablemente electoral. Aínda que, falando de terminar, á nada final era ao que me refería eu sempre cando a miña nai viña con algúns dos seus consellos paramédicos: Tal cousa, dicía ela antes, “é mala para a saúde”, e eu respondía que o único malo para a saúde é vivir, que é a única actividade que remata na morte queiras ou non. Antes de chegar a esa inabarcable e maiúscula Nada (substantivo), podemos ver o variado uso musical que ten o adverbio, sexa Luz Casal (‘No me importa nada’) ou Esclarecidos (‘No hay nada como tú’). Isto último é, por certo, o que soa mentres escribo este artigo a partir da/de nada.

ENGADIDO

E despois de publicado este artigo, recordo que no meu borrador mental aparecía unha ‘Nada’ máis, a novela que lle valeu a Carmen Laforet o primeiro premio Nadal e que tanto nos ocupou nos nosos anos universitarios.

MORREU Sergio, conto no Whatsapp familiar. Que Serxio, me preguntan. O de Estíbaliz, aclaro. Algúns chanceamos con titular así, ‘Morreu Sergio, o de Estíbaliz’, como se fose a morte dalgún da nosa aldea, pero non parecía respectuoso. Na memoria musical española van permanecer como se fosen siameses inseparables, como o Dúo Dinámico ou, fóra de aquí, Simon and Garfunkel. Eran pastelosos como poucos, demasiada dozura, aínda que as súas letras contaban historias tremendas, de persoas que se perdían no camiño: ‘Piel’ (a miña favorita), ‘La llamada’, mesmo ‘Cantinero de Cuba’ ou ‘Volverás’, a que levaron a Eurovisión.

Daquela (nove meses antes da morte de Franco), os rapaces aprendíamos as letras e poñiámonos diante da tele única (a segunda canle víase en poucos sitios) para animar as nosas cores. Dous anos antes, uns familiares seus, Mocedades, quedaran segundos, cunha das mellores cancións que levou nunca España a ese festival. Despois chegaron os anos grises, a cousa resucitou con Rosa e OT, empezaron os experimentos delirantes (alguén recorda a Ramón cantando “hoy me quedé vacío para llenarme de ti”?) e agora os únicos que seguen o festival con aquela paixón nosa dos 60-80 son os da Europa do Leste e nos xornais xa nin deixamos apenas sitio para a noticia. Blanco e Uranga quedaran décimos cando aínda non sabiamos que España non ía volver gañar. Eurovisión é un dos éxitos patrioteiros dos 60 que non se repetiu; outro, o da Eurocopa, tardou 44 anos en volverse dar.

OS MEUS improbables lectores saben da miña desaforada paixón pola música. A radio era a miña gran compañeira nos meus retraídos tempos infantís, así que a música é algo que leva moito tempo comigo, dende un dos meus primeiros recordos: os meus pais bailando ‘La Yenka’. Hai unhas semanas, paseille a alguén unha serie de músicas que ía dende Los Hermanos Calatrava e David Bowie ata Manolo García, pasando pola que considero unha das mellores cancións de amor da historia, ‘Angie’. Na resposta apareceu a expresión “esas merdas que me mandas”. E recordei cando era eu o que se subía polas paredes cando os meus maiores me facían oír a todo trapo algunha canción de Manolo Escobar. Juan Pardo tamén era outra desas cousas que eu non soportaba daquela; eles contraatacaban chamando ruído ao que me gustaba. O paso dos anos fixo que as miñas fobias, tamén as musicais, se fosen suavizando: agora mesmo soporto a Julio Iglesias (un odio infantil) ou Camela (un odio máis recente), e incluso podo oír con paciencia a grupos como One Direction (en cambio, os Pecos custáranme máis na súa/miña época). Claro que todo ten o seu límite: non aguantaría unha viaxe de hora e media con música bakala na radio do coche. Os gustos musicais son un bo adestramento para a tolerancia. E rematas ríndote mentres gozas co teu exodiado Manolo Escobar, porque empezas aborrecendo a, poñamos por caso, o home de Angela Bowie e rematas entrando con armas no número 10 da Rue Nicolas Appert.

Na foto, carátula de Goats Head Soap, o disco de The Rolling Stones que inclúe ‘Angie’

ESTE 25-X grego faime recordar, salvando as distancias, aquel 28-O español de 1982. A contundente vitoria da esquerda (daquela, o PSOE) estaba cantada e os españois dividíanse entre os que a agardaban con esperanza e ilusión, porque ía ser algo diferente, e os que o facían con temor e sacaban a pasear os fantasmas da guerra fría, dos soviets e das chekas, cando non do máis recente 23-F. En Grecia pasa algo semellante estes días. O certo é que en España aquela non foi a única vez en que o pobo, farto, decide reclamar un golpe de temón, sexa pola corrupción (1996), polo pánico terrorista (2004) ou pola inseguridade económica (2011). A pioneira vitoria de Felipe González aquel xoves (si, daquela votábase entre semana) de 1982 foi acollida por Diario 16 (1) cunha gran foto do líder do PSOE, o antetítulo (1) “González foi vitoreado” e o título en maiúsculas “PRE-SI-DEN-TE”; así saía na edición de tarde (1) do día 29. Na mesma xornada electoral, o xornal El Alcázar (1) avisaba, apocalíptico, de que España estaba a elixir entre a Otan e o Pacto de Varsovia (1). Foi premonitorio aquel titular do xornal dirixido por Antonio Izquierdo, porque foi González o que, tres anos e pico despois, nos meteu… na Otan. Daquela, a esquerda supostamente radical que ía queimar igrexas xa se pasara ao pragmatismo, ese que confiren os despachos do poder. A vitoria de Syriza tamén me fai recordar iso.

(1) Si, daquela había esas cousas

ENGADIDO

Postos a recordar, non podo esquecer outra ligazón entre aquel PSOE e esta Syriza. Foi un Goberno de Felipe González o que nos meteu na Otan. Naquela campaña contra a integración plena na Alianza Atlántica xurdiu unha coalición de grupiños de esquerda, liderada polo PCE, que, despois do referendo, agrupouse baixo a marca Izquierda Unida. E Syriza ten recoñecido moitas veces que a súa inspiración foi, precisamente, esa Izquierda Unida.

A foto que ilustra este post está tomada da web de El Mundo; o meu arquivo de papel desa época aínda non está dixitalizado