CANDO A cadea Fox estreou ‘Expediente X’ o 10-S de 1993, un crítico de televisión dixo que era unha serie normaliña, pero auguroulle un gran éxito pola súa banda sonora. E o certo é que esa música que semella asubiada aínda permanece na nosa memoria auditiva e dende hai case un cuarto de século segue a ser sinónimo de programas de misterio ou cousas inexplicables. Pero ‘X-Files’, o seu título orixinal, distinguíase por máis cousas: era unha completa sistematización de teorías da conspiración, desas que percorren parte da historia recente da literatura estadounidense. E tamén era das primeiras series que exhibía autopsias con detalle en prime-time. E era, sobre todo, a serie de Mulder e Scully, que mesmo chegaron a marcar estilo á hora de vestir. Hai unhas semanas, estreouse unha mini tempada de seis capítulos, cos dous actores protagonistas de sempre, David Duchovny e Gillian Anderson. Seica estúdase continuala. Pero xa non vai ser o mesmo. As recreacións de vellas series (ultimamente, algo moi habitual nos debuxos animados) nunca son o mesmo: cambia a situación social, a moda, a tele, as comunicacións (aqueles teléfonos móbiles de 1993!), as relacións e mesmo os gustos dos espectadores. Iso si, conspiracións e cousas inexplicables (na política por exemplo) seguen a darse, e así nos programas de televisión poderemos seguir asubiando de cando en vez a inesquecible melodía de Mark Snow.

ALGUÉN PREGUNTA se coñezo o título exacto dese tema que está a cantar esa rapaciña en ‘Got Talent España’ e eu non só respondo que é ‘O mio babbino caro’ de Puccini, senón que adxunto un vídeo subtitulado de Maria Callas interpretando esta aria de ‘Gianni Schicchi’. Na procura descubro, abraiado, que o de España non é novidoso. E acabo por pensar que é obrigatorio que en calquera dos ‘Got Talent’, sexa no país que sexa, concurse alguén, preferentemente muller e menor de quince anos, cantando esta aria. E tamén parece obrigatorio que os membros do xurado acollan a actuación con acenos de pasmo, coa boa aberta, facendo reverencias ou tirándose no chan. O público, por suposto, non para de aplaudir dende o principio: que dozura, que tenrura, que beleza, que… Pasou en Holanda, en Estados Unidos, en México, en España hai unas semanas e en Romanía hai uns días. E a min esta fascinación que xeran algunhas cancións paréceme un pouco enganosa. É como se consideraramos que tal canción é un canon de algo: se a cantas ben, pasas o concurso: ademais, é linda (“cuqui”) e cortiña: non importa que haxa pezas máis doces ou difíciles (de agora e de antes). Recórdame o que facían algunhas orquestras para rematar as verbenas. Para demostrar un suposto poderío (?) vogal e instrumental, cantaban o tema central de ‘Underworld’ ou perpetraban, igualmente a berros, ‘La fiesta pagana’, de Mägo de Oz. Que arte!

ADENDA

Pódense escribir moitas cousas sobre isto, sobre a xente que canta na casa e a quen os seus acaban por convencer de que valen para iso, cando logo na vida real non é así. Tamén habería que preguntarse se tanta precocidade é normal. Menos mal que a Jorge Javier Vázquez, o máis crítico dos xurados de ‘Got Talent España’ non se lle ocorreu preguntar aos concursantes se saben de quen é o que cantan. Igual de ‘O mio babbino caro’ (aínda que non creo que fose o caso) lle dicían que a autora é Amira Willighagen, rapaza holandesa que, por certo, ten entrada na Wikipedia en español.

Por certo: tanto en Holanda como agora en España, a rapaza que interpretou ‘O mio babbino caro’ pasou despois a ‘Nessun dorma’, outra desas arias que tanto vale para gañar unha Champions como para anunciar calcetíns.

HAI UNS días sorprendínme dicíndolle a alguén aquilo tan bíblico de “setenta veces sete”. A primeira vez que vin tal expresión non acabei de entender que tiña de rara unha operación cun resultado tan finito como 490 e que Xesucristo usaba como sinónimo de infinitude. Tempo despois, tropecei cun uso igualmente simbólico dos números en Borges. O escritor arxentino atopa o infinito tamén na táboa do 7, aínda que bota man dun par, o 14. O infinito dá moito xogo cando o descobres na infancia, na primaria: quérote infinito de infinito (ou ódiote), diciamos naqueles tempos de amores e odios inamovibles (polo menos durante uns días). Con ese concepto que se representa co que semella un oito tombado tamén aprendimos o que pasa cando multiplicas por cero ou por infinito. É curioso que unha serie de televisión tan popular como os Simpson inclúa un concepto matemático como o de multiplicarse por cero, imperativo que usa Bart. Iso si, o de “multiplícate por cero” é un invento da versión española (na orixinal, a frase é un soso “come os meus pantalóns curtos”). Cando traballas con estatísticas, descobres que os números son obxectivos pero as interpretacións, nin moito menos: 490, por exemplo, pode ser moito ou non, igual que 14. A miña avoa tiña un número infinito peculiar. Ameazaba con aquilo de “vouche dar máis paos que pelos tes na cabeza” e sabías que iso era un número máis vasto que o infinito.

(Na foto, un corredor infinito nun hospital galego)

MIL é un número máxico, redondo, case perfecto. Nos Evanxeos danlle ese carácter ao sete, e non hai coñecemento de ningún ser humano que chegara a cumprilos: nin sequera o socorrido Matusalén, que non pasou dos 969 anos. Así que é normal que se faga festa cando algo chega a mil. Estes días, en Galicia estamos de celebración porque o Luar está a facer os mil programas. Case nada. Hai xente que cando naceu xa estaba O Gayoso na tele. Poderase detestar o programa, aborrecer a súa selección musical ou o que queiras, pero non se poderá negar a capacidade do Gayoso e o seu equipo para manter unhas cotas de audiencia que xa lle gustarían, por exemplo, aos programadores dos shows que perpetra TVE. Poderase odiar a O Gayoso, pero haberá que recoñecer a súa capacidade para conectar cun amplo segmento de poboación: Que pasa? É que os únicos programas de televisión válidos son os documentais de La 2? Aquí o único ‘milenario’ que pode competir con ‘Luar’ é o de Xavi, xogador que o sábado rozou os mil partidos entre o Barça e a selección española de fútbol, ou iso dicían na retransmisión da final. Pero tamén chega aos mil, títulos neste caso, a colección Visor de Poesía, si, a das portadas negras. O tema pasou inadvertido, agás na feira do libro de Madrid. Pero iso pasa por non saber promocionalo: se O Gayoso se pon, mañá sacamos unha canteira de poetas e facemos de Galicia o sitio onde máis poesía se le.

XANTANDO nun restaurante de Santiago, vexo que senta na mesa veciña un famoso humorista galego, deses que non entenderías fóra dese idioma. Pero pasados uns minutos descobres que está a falar en castelán, aínda que o hostaleiro faino en galego, e cáeseche a alma aos pés. Realmente, dáme igual o idioma en que fale a xente, pero non sei, velo falar no outro idioma do país, cando el é coñecido pola súa retranca galega, é como se se caera un mito. É un debate curioso este, e tamén un pouco duro para os protagonistas: teñen os personaxes públicos a obriga de axustarse á súa imaxe mesmo cando non están exercendo como tales? Podería pensarse que si, porque do contrario a xente normal coidaría que son xente falsa e de aí pasas a non crelos, cando a credibilidade é precisamente unha das bases da súa popularidade: ti segues a un actor porque as súas creacións che parecen cribles, aínda que sabes que son irreais. O mesmo pasaba en tempos cos políticos, dos que agardabamos que o que dixeran se correspondera co que facían, pero agora, millóns de euros despois, xa non nos cremos nada. Outra cousa é a radio, onde ti imaxinas como será esa voz que te seduce e despois descobres que non se axusta ao que te figurabas: Luis del Olmo e Iñaki Gabilondo foron grandes decepcións ou sorpresas para moitos. Eu ando namorado de América Valenzuela (na foto, tomada da súa conta de Twitter) aínda que agora, cando mesmo se televisa a radio e podes sabelo todo do teu ídolo cun clic, é difícil soñar as voces da radio.

DE PEQUENO, pensaba que o helicóptero era unha especie de irmán pobre do avión. Non había cor na comparación entre uns aparatos que, mesmo os reais, parecían de xoguete e as outras naves grandes, que cruzaban o océano cheas de xente ou que (na belicosidade case inherente a certas tenras idades) podían decidir unha guerra dende un elemento, o aire, que a un neno se lle antollaba inmenso, inabarcable. Despois, descobres, vía informativos e, sobre todo, ‘Apocalypse now’, que eses aparellos serven para moitas outras cousas: mesmo para a guerra. Dende hai uns anos, tamén penso que hai sitios onde debe de ser unha nave barata, como en Alemaña. Abonda con ver algunha canle xeralista de televisión para decatarse da cantidade de series dese país que usan e abusan dos helicópteros e mesmo estrelan algún, como se non custasen ren: ‘O pallaso’ (en tempos, na Galega) ou as actuais ‘Medicopter’ (na mesma canle) ou ‘Alerta cobra’ (Cuatro), unha serie de boa factura técnica, protagonizada por (para tomar nota) un actor de orixe turca e centrada nas andanzas dunha indisciplinada brigada de estradas. Vén sendo algo semellante á nosa Garda Civil de Tráfico (sen o compoñente militar que fai único a este instituto armado)… que tamén usa helicóptero. E se Coppola utilizaba (na música) as valquirias, Interior emprega (no nome) un cabalo voador. Ou sexa, que o ceo segue a ser territorio de seres míticos.

(Na montaxe de fotos, valquirias e pegasos)

VAS cantando no coche ou pola rúa, movendo lixeiramente os beizos, pensando que ninguén te ve, e descobres a alguén mirando para ti cunha cara entre o pasmo e a risa. E poste vermello, aínda que as cousas cambiaron moito: antes vías a alguén falando só pola rúa e pensabas que estaba tolo, pero agora míraslle primeiro se leva algo pendurado dos oídos, por se é un móbil. Tamén teño lido a alguén dicindo que non hai nada mellor que falar con un mesmo, porque es a persoa que mellor te entende: dende logo, é a que leva máis tempo contigo. Hai uns días, estaba eu no medio dun monte, facendo augas menores (que non é o mesmo que facer auga, como non todo o mundo recorda), e sentín que pasaba algo por riba de min: descubrín que era un deses octocópteros ou como se chamen, que probablemente estaba a gravar algo dende o aire. Así que é posible que alguén me teña pillado facendo unha actividade tan íntima. Ou pode que me gravara coa mesma faciana de gilipollas coa que saio mirando cara ao coche de Google Street que me sorprendeu hai un par de veráns cando saía do supermercado camiño da casa. E alí estou, nos mapas de Google: non se me ve, porque me pixelaron (como a todos), pero eu si sei que son eu. Nestes tempos de exhibicionismo, algúns, que igual somos un pouco anticuados, non estamos dispostos a que se nos vexa máis que o imprescindible: nunha manifestación, con cara de pampo cando os da tele asaltan a un transeúnte que pasa canda ti, ou cruzando unha rúa para rechear unha escena de Hitchcock.

UN FOROFO do teletexto e dos subtítulos coma min ten que protestar contra as pantallas televisivas cheas de letras non solicitadas. Porque xa non é que saian o nome do presentador ou presentadora e a ‘mosca’ da emisora (o que algúns chamarían logotipo), senón que agora tamén son os anuncios emerxentes, sexa no fondo da pantalla ou impresionados sobre o campo de fútbol, as ‘promos’ das propias canles que che poñen enriba o aviso de que estrean por quinta vez ‘Titanic’ en exclusiva… Prendes a tele, pensando que vas ver imaxes, e veste obrigado a ler. E o de La Sexta coa Liga é para frikis do fútbol (a min tanto me ten que o Real Equipo FC leve sete partidos seguidos empatando 1-1). E ademais, como as redaccións están peor pagadas e máis esixidas, nin se coida a ortografía nin a gramática nin, moitísimo menos, o encadre, co cal algúns dos textos superpostos tapan outros: por exemplo, os escritos nas pancartas das manifestacións ou os que indican de quen é a caixa na que se colocan os votos nun reconto. E a implantación da TDT trouxo outro tipo de texto: “Sen ou con malo sinal”. Á vista dos problemas que deu a televisión dixital nalgúns fogares, en especial os formados por vellos, haberá que pensar se esta medra dos textos en pantalla non será un xeito de obrigar a comprar televisores novos, onde o sinal non se vaia, nin dependa dun decodificador e onde poidas ver mellor as letras… e que estorben menos.

CANDO un é membro dunha familia numerosa e ruidosa, agradece cousas como os subtítulos da tele, os que non había na miña infancia e que agora aparecen mesmo nos programas en directo. É unha das grandes achegas da TDT: seguir por exemplo unha retransmisión mentres na habitación contigua dorme alguén. A cousa ten as súas trampas: non se subtitula todo e nos directos podes ler aberracións idénticas ás dos tradutores automáticos, eses que converten á exministra Espinosa en Espiñenta, a certa xuíza de Lugo en Ronsel San José e a Monforte de Lemos en Monforte de Léemelos. Así, hai uns meses puiden ler, nun partido de Nadal, que o tenista tiña nada menos que unha bala (con a) de set; o subtítulo non detallaba de que calibre. Quen fai moito polos subtítulos é a dobraxe, porque nesta época dourada das series acabas por escoitar sempre as mesmas voces, e iso resulta aburrido. Sitúaste de costas á tele e paréceche que escoitas unha serie de acción cando é realmente un documental, nos que saen a voz de Guiomar Alburquerque (nome machadiano da muller que dobra á filla de Castle) ou a de Javier Viñas. Con este último chegas á perplexidade máis absoluta: que fai un louro de ‘Piratas del Caribe’ traballando de tenente do CSI en Miami? E por que o dono da voz de recheo de cada episodio de ‘El mentalista’ exerce de mestre de cociña en ‘Chowder’? Máis que dobrar, iso xa é duplicar, triplicar…

UNHA cousa que me abraia das series con forenses (como CSI ou unha das primeiras, Expediente X) é que todo o que atopan vale para algo: non vemos como recollen chicles que despois non serven para nada; non se entreteñen nun adorno que está fóra do seu sitio, senón en cousas, minúsculas, que despois son fundamentais para resolver o caso. Eu sería incapaz de ter tanto tino. Debe de ser a falta de práctica ou de capacidade imaxinativa. O domingo, por exemplo, metinme por un carreiro que acondicionaron hai tempo os alumnos do Galén, ou iso di un cartel. E o camiño ata a primeira curva foi todo un cúmulo de achados: primeiro, unha paletilla roída, na que aínda quedaba carne, posiblemente dun animal grande (can, lobo ou, xa postos, tigre); preto de alí, restos de roupa; máis adiante, a caixa duns condóns; a tres pasos, un deles; a cinco metros, algo que semellaba material de baño (un lavabo?); xa na curva, unha lata de refresco pisada e, enfronte, un garrafón de plástico, deses de aceite para o coche. E ao seu carón, no chan, algo que semellaba unha porta de madeira, que a min me recordou unha que atopan nunha das primeiras temporadas de ‘Perdidos’. Todas estas cousiñas, noutras series máis delirantes, serían indicios dunha invasión alieníxena ou xurásica, e en CSI serían as pegadas dun asasinato, e eu, a verdade, estiven dubidando se chamar á Garda Civil… para que interveña o servizo que protexe a natureza.