CATRO DOS mellores discos que teño na casa, deses que salvarías nun naufraxio, publicáronse no 1992. Son ‘Automatic for the people’, ‘Échate un cantecito’, ‘No solo de rumba vive el hombre’ e ‘Sangre española’. Os tres últimos son obra de cantantes que antes fixeran outras cousas moi diferentes. ‘Sangre española’ era a recuperación para o pop masivo de Manolo Tena, cantautor que transitara pola movida e que só os moi entendidos (nomeadamente, os de Radio 3) recordaban da época de Cucharada ou Alarma!!! Despois de facernos tocar madeira, contarnos paixóns xitanas e laiarse de que tiña a moto escarallada, este estremeño foise diluíndo ata vivir unha segunda resurrección hai uns meses. Foi da man de ‘A mi manera’, un atípico programa de La Sexta que nos serviu para constatar a estreita relación que en tempos tiveron a música española e as drogas. Outro dos que participaba no espazo, Nacho García Vega, viu morrer ao seu primo, o mítico Antonio Vega (‘La chica de ayer’), vítima da heroína. Tena, que tamén viviu eses excesos, morreu onte dun cancro de fígado. No programa víaselle moi gastado. Era o único dos sete participantes que bebía sempre auga. Alí confesou que nacer a 300 quilómetros da costa máis próxima é a causa de que case todas as súas letras conteñan algunha referencia ao mar. Como tantos outros dos seus tempos, coas drogas e coa música intentou ser mar, pero só conseguiu escuma.

CANDO EN 1980 publicou ‘Il nome della rosa’, Umberto Eco xa levaba case vinte anos escribindo libros. Os obituarios destes días destacan en especial ese tratado de semiótica oculto detrás dun ‘thriller’ histórico e deixan de lado toda a produción anterior. Porén, naqueles anos 80, para os xornalistas en exercicio e os que aspirabamos a selo, Eco era sobre todo un reputado semiólogo, autor de títulos tan sobranceiros como ‘Obra abierta’ ou, sobre todo, ‘Apocalípticos e integrados’, unha obra de 16 anos antes coa que pariu todo un vocabulario que aínda segue en uso cando se estuda a cultura de masas. Pero a partir da publicación da peripecia de Guillermo de Baskerville, para algúns xa non existiu máis Eco que o novelista. Para os que coñeciamos (e estudáramos) o semiólogo, foi como a deturpación de algo que considerabamos noso. É algo do máis habitual: ti tes unha imaxe de algo e outro presenta outra diferente. Vese mesmo nas noticias: ti pensas nunha Galicia normal e os informativos de fóra preséntana como se fose un exótico reduto indio. Ti ves un Pardo de Cela feudal e outros ven un demócrata. Este cambio de perspectivas, cuxa asunción é parte do crecemento persoal (medrar consiste, basicamente, en aprender a respectar ao outro e as súas ideas diferentes), témola todos os días e nos contextos máis variados. Por exemplo, hai quen pensa que os Gemeliers son uns rapaces simpáticos e hai galegos que dende o mércores coidan o contrario. Ás veces, as imaxes preconcibidas que temos cambian soas.

MORREU Sergio, conto no Whatsapp familiar. Que Serxio, me preguntan. O de Estíbaliz, aclaro. Algúns chanceamos con titular así, ‘Morreu Sergio, o de Estíbaliz’, como se fose a morte dalgún da nosa aldea, pero non parecía respectuoso. Na memoria musical española van permanecer como se fosen siameses inseparables, como o Dúo Dinámico ou, fóra de aquí, Simon and Garfunkel. Eran pastelosos como poucos, demasiada dozura, aínda que as súas letras contaban historias tremendas, de persoas que se perdían no camiño: ‘Piel’ (a miña favorita), ‘La llamada’, mesmo ‘Cantinero de Cuba’ ou ‘Volverás’, a que levaron a Eurovisión.

Daquela (nove meses antes da morte de Franco), os rapaces aprendíamos as letras e poñiámonos diante da tele única (a segunda canle víase en poucos sitios) para animar as nosas cores. Dous anos antes, uns familiares seus, Mocedades, quedaran segundos, cunha das mellores cancións que levou nunca España a ese festival. Despois chegaron os anos grises, a cousa resucitou con Rosa e OT, empezaron os experimentos delirantes (alguén recorda a Ramón cantando “hoy me quedé vacío para llenarme de ti”?) e agora os únicos que seguen o festival con aquela paixón nosa dos 60-80 son os da Europa do Leste e nos xornais xa nin deixamos apenas sitio para a noticia. Blanco e Uranga quedaran décimos cando aínda non sabiamos que España non ía volver gañar. Eurovisión é un dos éxitos patrioteiros dos 60 que non se repetiu; outro, o da Eurocopa, tardou 44 anos en volverse dar.

A HISTORIA ou a vida teñen inesperadas querenzas circulares ou, mellor dito, cíclicas. Pénsoo recordando que cando cheguei a Lugo o primeiro libro que comprei foi ‘La lógica del vampiro’, de Adelaida García Morales. Acababan de presentalo na Feira do Libro de Madrid, pero a Lugo aínda tardou dúas ou tres semanas en chegar: xa ven o que cambiaron as cousas en 24 anos. E, por ese sentido cíclico das cousas, agora volven coincidirme os dous elementos: unha mudanza grande e García Morales, porque a escritora faleceu o pasado día 22. Eu chegara a ela a partir do cine, porque é a autora do relato largo no que se baseou Víctor Erice (a súa parella daquela) para esa obra mestra do cine que é ‘El sur’. Lin o libro (‘El sur seguido de Bene’) para saber como acababa a historia de Estrella Arenas (Icíar Bollaín). Agora, o meu amigo Franc di, diante dunha foto da miña casa, que ten “luz de domingo”. Aclárame que non o di pola película do insufrible Garci, senón pola novela de Pérez de Ayala na que se basea o director asturiano. Creo que a Pérez de Ayala aínda o estudan nalgún sito, pero en liñas xerais está tan esquecido como García Morales, que nos 90 era medianamente popular e premiada e no 2014 morreu sen pena nin gloria. Pero non hai de que preocuparse: dentro de cen anos igual alguén recupera as súas figuras e volven a ter sona. E é que, xa digo, a historia, a vida, a cultura son moi cíclicas.

ÁS VECES, Juan (da Redacción de Santiago) e eu ‘intercambiamos’ (dito con respecto) mortos: como entre el e eu hai unha xeración de diferenza, os famosos que coñecemos son diferentes: “Quen é esa Sylvia Kristel que me dis?” “E ese Phil Ramone?” Os últimos días tivemos bastante actividade fúnebre os dous: Poblet, Bigas, Montiel, Thatcher. Os tres últimos fanme recordar aquilo que lin, non sei onde, de que o mellor do Quixote é que non fai falta lelo para falar sobre el. Podes escribir algo sobre o cine sensual de Bigas Luna ou o erotismo que desprendía Sara Montiel sen ter visto ningunha película dos dous. O malo é que o director é, precisamente, o menos indicado para facelo, porque, por exemplo, eu empecei ‘Bilbao’ pensando que saía esa cidade e non hai nada máis lonxe da realidade. A peli, por certo, paréceme máis interesante e inquietante que a máis popular do seu director, ‘Jamón, jamón’, filme do que ás veces sospeito que o seu éxito está relacionado coa voluptuosidade xuvenil de Penélope Cruz. Para voluptuosa, Montiel en ‘El último cuplé’ ou, sobre todo, ‘Veracruz’. Alí facía o papel de latina explosiva que herdaron anos despois actrices como Eva Longoria ou Sofía Vergara, superando en parte o tópico. Da colombiana teño visto ben pouco, pero xa ven que iso non me impide escribir dela. Pola contra, de Thatcher hai toda unha xeración que si podemos escribir con coñecemento de causa.

A Thatcher e Sara

As dúas mulleres que foron morrer este 8 de abril fixéronme, en tempos, dubidar á hora de escribir. E cando redactaba esta columna para o xornal de papel, volveume pasar. E volvín a facerme unha vella reflexión sobre ese machismo case inapreciable que se esconde detrás da linguaxe. Porque a moitos lles tería parecido do máis normal que, na cuarta frase contando polo final, eu escribira ‘Sara’, así, sen apelido, sen máis (e fíxeno inicialmente). Pero ninguén entendería, por exemplo, que eu puxera ‘Juan José’, sen máis, ao referirme ao cineasta de ‘Bilbao’. O machismo inapreciable está en que haxa a quen lle pareza normal escribir ‘Soraya’ (Sáenz de Santamaría) pero non ‘Mariano’ (Rajoy). Pois o mesmo pasa ao escribir ‘La Thatcher’ (en castelán, que en galego é máis normal o artigo, tanto para home como para muller): ¿Ao que escribe ‘la Caballé’ pareceralle normal poñer ‘el Rajoy’? Sen dúbida, a mellor solución era a da miña avoa, que, como ese nome non estaba en cristián, dicía algo así como “a Margaret Cha esa”.

Por certo: houbo unha época en que eu tiña unha columna neste xornal titulada ‘Fumando escribo’. E si, o nome estaba inspirado nese tango (Viladomat e Garzo, 1922) que popularizou Saritísima en ‘El último cuplé’.

ESTE agosto, cando da Uci chegaban noticias cada día máis desalentadoras, eu refuxiábame en Cesária Évora. Sacaba a pasear pola noite a Teo, o can da familia (que toleou cando a miña nai por fin saíu do hospital e volveu para a casa), e citábame, vía mp4, coa cantante de Cabo Verde que vén de falecer. E así consumía unha horiña da madrugada, mergullado nas súas melancólicas mornas (creo que isto é unha redundancia), facendo iso tan común de casar a música cos estados de ánimo. Era curioso comprobar como daquelas cancións de tons tristeiros podía xurdir algo semellante á alegría: quen canta, os seus males espanta. Algo así lle pasara á propia Cizé, que sobreviviu á opresiva tristeza colonial para chegar ata o recoñecemento, francés primeiro (procuren en Youtube o concerto en Le Bataclan de París) e mundial despois, falando sempre do mar, da saudade do seu Cabo Verde, coa rebeldía que lle levou a non facer caso, ata que non tivo máis remedio, dos consellos médicos: non fumes, non bebas, come san… Ela era tamén a responsable de que Mindelo, a súa cidade natal, estivera incluída na miña listaxe de viaxes soñadas e pendentes: contaban que vivía no centro da cidade e que che abría a porta e invitaba a grog, un demoledor augardente local, aínda que ela non bebía: “Eu xa bebín todo o que tiña que beber”, din que dicía. Agora os seus seguidores poderemos seguir preguntando polo camiño de São Tomé ou o seu pequeno país pero teremos que facelo na so(i)dade na que nos deixa.

A morte de Elisa Madarro González, a comezos de semana na Coruña, onde vivía, pasou un pouco inadvertida en Lugo, e iso que esta muller era da Montaña. Naceu en Becerreá en 1948 e enterrárono este día 1 en Mosteiro (Cervantes). Psicóloga, docente e graduada social, foi parlamentaria polo PP da Coruña, delegada provincial da Consellería de Asuntos Sociais e directora xeral do Maior no último goberno de Manuel Fraga. Esta foto debe de ser do seu derradeiro acto oficial como directora xeral en Lugo: o 19 de abril de 2005, na inauguración do centro ocupacional de San Vicente de Paúl na capital provincial.

A Elisa coñecina a finais dos oitenta cando formaba parte daquel grupo de concelleiros do PP da Coruña que intentaban resucitar o partido despois dos anos do dopesismo. González Dopeso fora un concelleiro do PP que, en aras do coruñesismo, acabárase aliando con Paco Vázquez. Despois, os populares tomaron medidas e puxeron como candidato a Augusto César Lendoiro. Vázquez tiña unha maioría ben ampla e pouco podían facer os do PP. Lendoiro e os seus inauguraron as roldas de prensa semanais para controlar ao goberno (si: só daban unha rolda de prensa á semana). Daquel grupo moitos saíron proxectados cara a Xunta de don Manuel: os propios Lendoiro e Madarro, Eduardo Lamas, que foi responsable do deporte galego (como Lendoiro). Tamén os que estaban no PSOE tiveron proxección fóra do Concello: o propio Vázquez, hoxe embaixador no Vaticano; Salvador Fernández Moreda, hoxe presidente da Deputación da Coruña, e, entre outros, Xosé Luís Méndez Romeu, anterior conselleiro de Presidencia. Creo que daquela época só segue un no pazo de María Pita, Javier Losada, actual alcalde.

Naquela corporación había unha segunda muller procedente de Lugo, Carmen Marón, que é de Samos. E preto de onde está agora enterrada Elisa morreu outro concelleiro potente daquela, Esteban Lareo, socialista e responsable de Urbanismo, que pereceu a comezos dos noventa nun accidente de tráfico entre As Nogais e Pedrafita.

Elisa era xa daquela como foi sempre: unha muller sinxela, amable, como esas profesoras (a súa profesión) acolledoras e agradables que todos tivemos algunha vez. Descanse en paz.

Levo uns días coa faceta dixital descoidada: en Facebook teño lista de espera, algunhas contas de correo hai días que non as reviso, e o blog, xa ven, vai como pode. Así que non é de estrañar que me esquecera de dedicarlle unhas liñas a Amador López Valcárcel, cóengo arquiveiro da SICB (para os non entendidos: Santa Igrexa Catedral Basílica) de Lugo, que morreu a finais de maio con 82 anos.

A verdade, non tiven moito trato con el, pero era toda unha personaxe de Lugo. Tiña, para empezar, unha voz inconfundible, e cando chamabas ao Bispado por algunha cuestión informativa, o seu “Digaaaa” (prolongando o a final) era inconfundible e mesmo entrañable.

A única vez que falei con el foi hai agora dez anos, a conta dun coleccionable que lanzara El Progreso sobre a crónica negra de Lugo. A min encargáranme en Redacción escribir sobre o crime de Quintá de Lor: o sanguento asasinato dun cura a finais do ano 1902 nesta parroquia de Quiroga. Cada capítulo dese coleccionable levaba como complemento un artigo dun experto e, como a cousa ía de curas, non se me ocorreu nada mellor que buscar a alguén que escribira sobre como vivían os curas rurais de Lugo a comezos do século XX. Faláronme de don Amador e el aceptou gustoso o encargo.

Pasados uns días fun recoller o folio e medio que lle pedira. Recordo a súa imaxe ao fondo do pazo episcopal de Santa María, nun recuncho ateigado de papeis (por que todos os estudosos, coma el, teñen mesas nas que non caben máis cousas?). Na mesa había un ordenador, e a carón da cadeira, unha máquina de escribir. O folio o medio estaba a máquina, e mesmo lle engadiu un par de liñas diante de min… Pero recordo vivamente que, mentres engadía as liñas na máquina de escribir, mirou un par de veces para a pantalla do ordenador. Deume corte preguntarlle se escribía en bruto no PC e logo pasaba as cousas a máquina.

O seu artigo, por certo, era como eu imaxinaba que ía ser: ben escrito, ordenado e, sobre todo, documentado.

Descanse en paz.