MORRE JOSÉ María Mendiluce e unha das primeiras cousas que destaca o informativo de mediodía dunha canle de televisión é que era homosexual. Algún directivo da emisora debeu de considerar iso máis interesante que os seus anos traballando para Acnur en prol dos refuxiados. Resulta significativo que pareza tan relevante a orientación sexual. Nos tempos máis virulentos de ETA, o que se resaltaba tralos atentados, cando había vítimas, era o estado civil: os asasinados deixaban muller (case todos eran homes) e fillos. Se cadra, a noticia de Mendiluce é un xeito de volver a ese tipo de xornalismo pretérito. Iso si, non hai contrapartida: non se di se un morto era heterosexual, por exemplo. Quizais esteamos pasando por un tempo en que, despois de séculos agochándoo, agora se lle quere dar visibilidade á situación, para conseguir a súa necesaria normalización. Aínda recordo a primeira vez que na necrolóxica dun home lemos, sorprendidos, “o seu marido”. Agora, iso non choca. Tamén cambiou a información sobre as causas. Había enfermidades das que non estaba ben visto morrer, nin informar delas. Agora, pola contra, é un dato que case vai no título. O mellor exemplo é o cancro: antes vivía xornalisticamente baixo o eufemismo “unha longa” ou “incurable enfermidade”, e na actualidade case esiximos que se diga de que tipo era ou a que órgano afectaba. A morte non cambia; a información sobre ela, si.

ESTE LUNS, chegando á Redacción, crucei cunha bandada de homes vestidos con impecables traxe negros agardando diante do garaxe do xeriátrico que temos a carón de onde traballo. Eran inconfundibles empregados de funeraria. Con eles había tres coches fúnebres e, claro, un cura que poñía a nota de cor (branco). Mentres esperaban, do edificio saíu unha muller, con uniforme de limpeza, que foi tirar unha soa cousa no contedor do lixo: un bastón. Era un deses que podes ver nas mans de calquera persoa maior, empezando polos meus pais. É algo que chega a ser parte dun a partir de certa idade, unha posesión moi persoal: coñezo xente que garda aínda o bastón dalgún dos seus defuntos. Pero quen morreu este luns no xeriátrico non tiña quen quixera esa vara de madeira como recordo… ou non tiña quen o quixera a el: aínda que a residencia é de pago, non se pode desprezar que alguén tamén a use para tirar aos seus vellos. O domingo, os da funeraria (outros, para outro morto) cruzábanse con varias persoas que ían a unha graduación universitaria vestidos como quen vai a unha recepción no palacio real. Outros días, o fúnebre mestúrase con algunha festa futboleira. Imaxes como esas danse frecuentemente: un podería pensar que é unha cousa triste ou chocante, pero o certo é que se trata dun evento do máis cotián: sempre hai alguén nacendo ou morrendo, algo que non sempre ocorre cando un quere.

ÁS VECES, Juan (da Redacción de Santiago) e eu ‘intercambiamos’ (dito con respecto) mortos: como entre el e eu hai unha xeración de diferenza, os famosos que coñecemos son diferentes: “Quen é esa Sylvia Kristel que me dis?” “E ese Phil Ramone?” Os últimos días tivemos bastante actividade fúnebre os dous: Poblet, Bigas, Montiel, Thatcher. Os tres últimos fanme recordar aquilo que lin, non sei onde, de que o mellor do Quixote é que non fai falta lelo para falar sobre el. Podes escribir algo sobre o cine sensual de Bigas Luna ou o erotismo que desprendía Sara Montiel sen ter visto ningunha película dos dous. O malo é que o director é, precisamente, o menos indicado para facelo, porque, por exemplo, eu empecei ‘Bilbao’ pensando que saía esa cidade e non hai nada máis lonxe da realidade. A peli, por certo, paréceme máis interesante e inquietante que a máis popular do seu director, ‘Jamón, jamón’, filme do que ás veces sospeito que o seu éxito está relacionado coa voluptuosidade xuvenil de Penélope Cruz. Para voluptuosa, Montiel en ‘El último cuplé’ ou, sobre todo, ‘Veracruz’. Alí facía o papel de latina explosiva que herdaron anos despois actrices como Eva Longoria ou Sofía Vergara, superando en parte o tópico. Da colombiana teño visto ben pouco, pero xa ven que iso non me impide escribir dela. Pola contra, de Thatcher hai toda unha xeración que si podemos escribir con coñecemento de causa.

A Thatcher e Sara

As dúas mulleres que foron morrer este 8 de abril fixéronme, en tempos, dubidar á hora de escribir. E cando redactaba esta columna para o xornal de papel, volveume pasar. E volvín a facerme unha vella reflexión sobre ese machismo case inapreciable que se esconde detrás da linguaxe. Porque a moitos lles tería parecido do máis normal que, na cuarta frase contando polo final, eu escribira ‘Sara’, así, sen apelido, sen máis (e fíxeno inicialmente). Pero ninguén entendería, por exemplo, que eu puxera ‘Juan José’, sen máis, ao referirme ao cineasta de ‘Bilbao’. O machismo inapreciable está en que haxa a quen lle pareza normal escribir ‘Soraya’ (Sáenz de Santamaría) pero non ‘Mariano’ (Rajoy). Pois o mesmo pasa ao escribir ‘La Thatcher’ (en castelán, que en galego é máis normal o artigo, tanto para home como para muller): ¿Ao que escribe ‘la Caballé’ pareceralle normal poñer ‘el Rajoy’? Sen dúbida, a mellor solución era a da miña avoa, que, como ese nome non estaba en cristián, dicía algo así como “a Margaret Cha esa”.

Por certo: houbo unha época en que eu tiña unha columna neste xornal titulada ‘Fumando escribo’. E si, o nome estaba inspirado nese tango (Viladomat e Garzo, 1922) que popularizou Saritísima en ‘El último cuplé’.

BROMEO con Javier, que ocupa este espazo os venres, con que el e eu xa estamos nunha idade na que temos que atender as esquelas (en galego, necrolóxicas), porque co paso do tempo o número de xente que coñeces vai a máis, sexa por motivos persoais ou profesionais. O comentario fíxenllelo pola morte do fillo dun alcalde que ten rúa en Foz, pero repetino o domingo, desta volta porque aínda recordamos (os dous) ter falado máis dunha vez con López Noceda, exalcalde de Lourenzá, falecido ese día. Creo que xa escribín que é nas esquelas onde precisamente notas o paso do tempo: primeiro les as dos familiares dos teus amigos; lustros despois, son as destes as que aparecen. Sempre hai algunha excepción, de xente que morre antes do seu tempo, e nesta redacción sabemos algo diso. Sobre os xornais e estes avisos necrolóxicos hai dous coñecidos lugares comúns: o de que hai xente que empeza a lectura por aí e o de que é unha das poucas cousas das que te podes fiar ao cen por cento. Algunhas son de colección: cada 21 de marzo, dende 1994, sae en El País unha atípica e literaria esquela de aniversario por Elena Lupiáñez, que xa é obxecto de atención dese paraíso do friquismo que é internet. Na rede hai varias webs mortuorias, e o máis moderno nos cemiterios son as lápidas con vídeo ou bidi. Quizais é un intento de modernizar a morte: leva tantos séculos sendo igual que algún pensará que é hora dunha actualización.

Hai noticias que che afundan a moral e que che tocan ese suposto e necesario distanciamento no que temos que estar instalados os xornalistas: pasoume hai anos co afundimento do Sempre Casina (esa nai que choraba polo seu fillo desaparecido un ano antes) e volveu ocorrer este luns co de Ribeira de Piquín. Que noticia tan tremenda e inxusta!

Cavilando noutra novidade tráxica destes días, a do accidente das rapazas do Emevé (aínda hai dúas noites vin a furgoneta que aparcan preto da miña casa), penso que, nesta era de internet, hai noticias que poñen de manifesto graves deficiencias sociais. Ti estás chorando a morte de, por exemplo, os teus fillos, e chega alguén ao velorio para falar de cintos de seguridade ou para contarche os seus descubrimentos sobre as calidades dos pneumáticos ou das rotondas. E nese momento, no que estás totalmente aplanado e coa moral por debaixo do chan, óelos como quen oe chover, pero despois, se a túa memoria logra recordar ese momento de dor, vaste decatando de que, detrás dese suposto “respecto” que proclaman, realmente hai moita falta de respecto polo próximo. Que país, que paisaxe e que paisanaxe, como dicía un que naceu en Bilbao hai xusto 145 anos.