ESTES DÍAS deume por pensar que este 2016, no que se cumpren 400 anos da morte do autor, é un bo momento para acometer dunha vez a lectura completa e (por primeira vez) dun tirón do Quijote. Creo que hai poucas obras, agás os dicionarios, das que teña lido tantas partes soltas. E é que a miña relación con el (e sospeito que a de parte da miña xeración) arrincou naquel colexio de EXB no que tiñamos unha actividade de lectura que consistía en ler, marcando co dedo cada liña, as andanzas de Alonso Quijano e Sancho Panza. Na Secundaria (daquela, BUP) tamén apareceu bastante, e desa época é o primeiro Quijote que teño na casa, o daquela mítica edición de letra apertada da colección Austral. Despois chegaron á miña biblioteca outras edicións, entre elas unha moi linda desta casa (e non o digo por facer a pelota), e a voluminosa de Francisco Rico en dous tomos, un deles para as notas e o aparello crítico. De pequeno, para min Cervantes só era o nome dunha rúa de Vigo na que podías comprar pan fresco os domingos de finais dos sesenta. Despois, cheguei vivir noutra Rúa Miguel de Cervantes. O escritor alcalaíno dáballe nome a unha libraría na que fixen bastantes compras: a última, a dunha Biblia, outra obra que lin a cachos. Este outono descubrín que no seu lugar hai unha parafarmacia, que mantén o apelido do escritor. Non sei que pensaría don Miguel desta transmigración dende a cultura á saúde.

UNHA foto da miña sobriña pequena, pelexando coa roupa, faime recordar, por esas estrañas asociacións que fai a miña mente, un dito que se oía moito tal día como este domingo pasado, polo menos na miña casa: “Quien no estrena en Ramos, es que no tiene manos”. Recoñezo que é unha parvada, pero por uns intres sentinme impelido a cumprir a tradición. Por sorte, nese momento de apuro apareceron nun caixón uns calcetíns negros sen estrear, que me puxen, sorrindo, a xeito de homenaxe aos meus maiores. Inmediatamente pensei noutro día do ano no que os máis vellos recomendaban estrear roupa, máis que nada por superstición, e dicían algo así: “O que estreas no primeiro de ano permanece novo todo o ano”. A vida está chea de refráns, frases feitas e ditos populares, que moitas veces teñen uns límites temporais e mesmo espaciais. Por exemplo, só na Mariña oín aquilo de que dúas persoas “teñen unha amizade”, para referirse a que están moceando; noutras zonas (segundo me contan) úsase, co mesmo significado, “Estes dous fálanse”. Esta variedade, que tanto se agradece, ten o seu cumio en datas como estas, cando sempre hai alguén que che pregunta se a cita é “pola vella [hora] ou pola nova”. Pero a que máis me gusta, habitual nestes días en que vai anoitecendo máis tarde, é todo un clásico dos nosos maiores: “Xa se lles coñece aos días”, unha frase certa mesmo sen cambio de hora.

Na foto, o Pico Sacro, entre lusco e fusco… porque xa se lle coñecen aos días

JUAN di: “Busco algo en nada”. Quere dicir que se pon de seguido a ampliar unha nova que nos acaban de dar, pero, sen decatarse, quédalle unha frase metafísica, ontolóxica (e, se cadrase, antolóxica). Buscar algo na nada debe de ser un empeño, ademais de difícil, probablemente desesperante, aínda que ás veces a nada resulta máis produtiva do que cabía agardar. E venme á cabeza esa porca que Felipe colle do chan, porque, segundo lle explica a Mafalda, “todo serve para algo”, ao que a nena replica “pero nada serve para todo”. “Nada” era o que contestabas cando os maiores preguntaban que estabas a facer, ao que na miña casa eles retrucaban cambiando o adverbio polo verbo: “O que nada non se afoga”. De nadar e gardar a roupa saben moito os políticos, e apreciarase máis neste ano interminablemente electoral. Aínda que, falando de terminar, á nada final era ao que me refería eu sempre cando a miña nai viña con algúns dos seus consellos paramédicos: Tal cousa, dicía ela antes, “é mala para a saúde”, e eu respondía que o único malo para a saúde é vivir, que é a única actividade que remata na morte queiras ou non. Antes de chegar a esa inabarcable e maiúscula Nada (substantivo), podemos ver o variado uso musical que ten o adverbio, sexa Luz Casal (‘No me importa nada’) ou Esclarecidos (‘No hay nada como tú’). Isto último é, por certo, o que soa mentres escribo este artigo a partir da/de nada.

ENGADIDO

E despois de publicado este artigo, recordo que no meu borrador mental aparecía unha ‘Nada’ máis, a novela que lle valeu a Carmen Laforet o primeiro premio Nadal e que tanto nos ocupou nos nosos anos universitarios.

UN PODE criarse á marxe dos seus irmáns, pero hai certas cousas (identidades, semellanzas) que nin a distancia disolve. Sabémolo todos os que temos irmáns, e máis se é dentro dunha familia numerosa. É curioso vernos de pequenos, cando a rivalidade persoal é unha característica inseparable de nós e as liortas continuas, a agresividade desaforada, a envexa sen matices acaban por desesperar aos pais. De maiores, algo diso mantense, aínda que van gañando terreo algunhas complicidades. Por exemplo, os meus machácanme coa idade: é unha das desvantaxes de ser o maior de seis. Eu contraataco dicindo cousas como que os nosos pais preguntáronme a min antes de pensar en telos. E os maiores en xeral puteamos aos pequenos dicíndolles que eles son adoptados, que recordamos perfectamente aquel (imaxinario) día en que viñeron do hospicio. Logo hai chistes e contos que só entendemos nós, e que os que chegan de fóra non entenden ata que non teñen máis trato. Hai tempo descubrín en Facebook o grupo ‘Solo yo puedo pelearme con mi hermano/a, vos le hacés algo y te mato’. É unha boa síntese da situación. Vén sendo un remedo de ‘É un cabrón, pero é o noso cabrón’, que debe de ser a inspiración do refrán que aconsella lavar os trapos sucios na casa… a casa, ese sitio onde a batalla cos irmáns (e os pais) xera odios, amores, alianzas, comparacións… a vida, en resumo.

(Na ilustración, dous dos irmáns máis famosos, Caín e Abel, en versión de Tintoretto)

MORREU Sergio, conto no Whatsapp familiar. Que Serxio, me preguntan. O de Estíbaliz, aclaro. Algúns chanceamos con titular así, ‘Morreu Sergio, o de Estíbaliz’, como se fose a morte dalgún da nosa aldea, pero non parecía respectuoso. Na memoria musical española van permanecer como se fosen siameses inseparables, como o Dúo Dinámico ou, fóra de aquí, Simon and Garfunkel. Eran pastelosos como poucos, demasiada dozura, aínda que as súas letras contaban historias tremendas, de persoas que se perdían no camiño: ‘Piel’ (a miña favorita), ‘La llamada’, mesmo ‘Cantinero de Cuba’ ou ‘Volverás’, a que levaron a Eurovisión.

OS MEUS improbables lectores saben da miña desaforada paixón pola música. A radio era a miña gran compañeira nos meus retraídos tempos infantís, así que a música é algo que leva moito tempo comigo, dende un dos meus primeiros recordos: os meus pais bailando ‘La Yenka’. Hai unhas semanas, paseille a alguén unha serie de músicas que ía dende Los Hermanos Calatrava e David Bowie ata Manolo García, pasando pola que considero unha das mellores cancións de amor da historia, ‘Angie’. Na resposta apareceu a expresión “esas merdas que me mandas”. E recordei cando era eu o que se subía polas paredes cando os meus maiores me facían oír a todo trapo algunha canción de Manolo Escobar. Juan Pardo tamén era outra desas cousas que eu non soportaba daquela; eles contraatacaban chamando ruído ao que me gustaba. O paso dos anos fixo que as miñas fobias, tamén as musicais, se fosen suavizando: agora mesmo soporto a Julio Iglesias (un odio infantil) ou Camela (un odio máis recente), e incluso podo oír con paciencia a grupos como One Direction (en cambio, os Pecos custáranme máis na súa/miña época). Claro que todo ten o seu límite: non aguantaría unha viaxe de hora e media con música bakala na radio do coche. Os gustos musicais son un bo adestramento para a tolerancia. E rematas ríndote mentres gozas co teu exodiado Manolo Escobar, porque empezas aborrecendo a, poñamos por caso, o home de Angela Bowie e rematas entrando con armas no número 10 da Rue Nicolas Appert.

Na foto, carátula de Goats Head Soap, o disco de The Rolling Stones que inclúe ‘Angie’

ESTE 25-X grego faime recordar, salvando as distancias, aquel 28-O español de 1982. A contundente vitoria da esquerda (daquela, o PSOE) estaba cantada e os españois dividíanse entre os que a agardaban con esperanza e ilusión, porque ía ser algo diferente, e os que o facían con temor e sacaban a pasear os fantasmas da guerra fría, dos soviets e das chekas, cando non do máis recente 23-F. En Grecia pasa algo semellante estes días. O certo é que en España aquela non foi a única vez en que o pobo, farto, decide reclamar un golpe de temón, sexa pola corrupción (1996), polo pánico terrorista (2004) ou pola inseguridade económica (2011). A pioneira vitoria de Felipe González aquel xoves (si, daquela votábase entre semana) de 1982 foi acollida por Diario 16 (1) cunha gran foto do líder do PSOE, o antetítulo (1) “González foi vitoreado” e o título en maiúsculas “PRE-SI-DEN-TE”; así saía na edición de tarde (1) do día 29. Na mesma xornada electoral, o xornal El Alcázar (1) avisaba, apocalíptico, de que España estaba a elixir entre a Otan e o Pacto de Varsovia (1). Foi premonitorio aquel titular do xornal dirixido por Antonio Izquierdo, porque foi González o que, tres anos e pico despois, nos meteu… na Otan. Daquela, a esquerda supostamente radical que ía queimar igrexas xa se pasara ao pragmatismo, ese que confiren os despachos do poder. A vitoria de Syriza tamén me fai recordar iso.

(1) Si, daquela había esas cousas

ENGADIDO

Postos a recordar, non podo esquecer outra ligazón entre aquel PSOE e esta Syriza. Foi un Goberno de Felipe González o que nos meteu na Otan. Naquela campaña contra a integración plena na Alianza Atlántica xurdiu unha coalición de grupiños de esquerda, liderada polo PCE, que, despois do referendo, agrupouse baixo a marca Izquierda Unida. E Syriza ten recoñecido moitas veces que a súa inspiración foi, precisamente, esa Izquierda Unida.

A foto que ilustra este post está tomada da web de El Mundo; o meu arquivo de papel desa época aínda non está dixitalizado

NUNHA desas limpezas descomunais ás que somos tan dados ás veces na familia, reapareceu a miña Olympia Traveller de Luxe. Ángela, que na súa vida debeu de ver cousa igual, agás en libros ou museos, atreveuse a probar o teclado cando lle dixemos que aquilo viña sendo o ‘ordenador’ co que fixemos as nosas carreiras a súa nai e o seu tío (eu). A nena non daba golpeado as teclas coa suficiente forza para que saíra algo escrito no papel. Mentres a miña sobriña de nove anos intentaba aporrear (ese é o verbo, que a máquina sempre foi dura) a máquina de escribir, os maiores chanceabamos con que iso era un ordenador compacto: tiñas pantalla, teclado e impresora no mesmo aparello. Lin non hai moito que quen as segue a usar é Javier Marías, que sae a máquina por obra. É un ‘vicio’ caro, como xa o era daquela o seu principal consumible: a cinta. Pode que nalgún rocho, entre os libros de primeiro de Periodismo, aínda estea a factura de cando o meu pai comprou aquela máquina de escribir: custara 20.000 pesetas, 120 euros. Alguén me di que agora non che dan nin 60 por elas, aínda que se vas compralas a unha tenda de antigüidades igual che piden o dobre do que custou. Máis caro era, en proporción, o típex para os erros. Niso, na facilidade para corrixir, gañan os ordenadores. Noutras cousas perden: os teclados actuais non aguantan os golpes con saña, cando escribes con rabia polo que sexa, cabreado co mundo. Téñoo comprobado.

DISQUE a auga é incolora, inodora e insípida, pero, como pasa en tantas cousas, todo é discutible. Hai sitios nos que entras e parece que ‘ule’ a auga: realmente, é máis unha sensación (de humidade) que un cheiro, excepto se falamos de augas residuais ou fecais. Hai animais que parecen detectar a proximidade da auga, sen vela: non semella que sexa polo olor, pero pode ser. O de incolora tamén é discutible, e sabémolo ben os que transitamos polo Lugo de comezos dos noventa, aquela cidade na que enchías a bañeira e podías berrar: “Mira, auga verde!” Era unha situación atípica que se explicaba polas anomalías no abastecemento, daquela máis que deficiente. Aquela auga non era totalmente insípida, aínda que o do sabor é sempre unha cuestión persoal. Sábeno os que algunha vez cambiaron de cidade de residencia. As túas papilas gustativas afanse a unha auga determinada e cando vas vivir para outra parte, ‘sabe’ distinto: aquí o problema é tanto o lugar de captación (as augas do Mediterráneo son máis duras que as galegas) como as tubaxes (hai sitios onde da billa sáeche algo cun ‘sabor’ a metal que é bastante inquietante). E a constatación de que non toda a auga é igual son as que nos venden como minerais. As augas minerais son esas que ‘saben’ distinto segundo a marca ou chegan a custar unha porrada de cartos; parece incrible, e máis tratándose dun elemento, ademais de importante, tan humilde.

(Na imaxe, un dos vasos de auga máis famosos da pintura española)